"Deze crisis vraagt om creativiteit" Jesse Klaver bij de APB 2022

Sagrada Familia

Voorzitter, dank.

Ik wil het met jullie hebben over – in mijn ogen - een van de mooiste gebouwen ooit gebouwd: de Sagrada Familia in Barcelona.

Het is een prachtig hoogtepunt van de jugendstil. Het is een voorbeeld van hoe je organisch bouwen vorm kan geven. Wanneer je daar bent en je kijkt naar de pilaren die daar zijn opgebouwd en je let op de details, dan zie je daar de voeten zoals de poten van olifanten. En als je nog beter kijkt, dan zie je aapjes verscholen.

Het was Gaudi die dacht geen enkele vorm mag recht zijn, want zo is de natuur niet gemaakt. Hij was echt een vak-idioot, een van de beste architecten die we ooit hebben gehad, die is begonnen aan die bouw in 1882. Dit moest z'n meesterwerk worden. Hij is overleden in 1926, dus hij heeft de voltooiing van Sagrada Familia zelf nooit meegemaakt. Hij is er weleens naar gevraagd: “vindt u het dan niet jammer dat u dat niet gaat zien?” En hij zou geantwoord hebben: "Mijn opdrachtgever is God. Die heeft geen haast."

Het is dit voorbeeld dat beschreven staat in het boek De goede voorouder. Het omschrijft het kathedraal-denken. Werken aan iets dat groter is dan jezelf, waarvan je het eindresultaat misschien niet gaat meemaken, maar wat je zo belangrijk vindt dat dat je daar toch aan werkt. Dag in, dag uit, met alles wat je in je hebt. Het is het creëren van een betere wereld dan vandaag.

Afschaffing slavernij

Voorzitter. Deze zomer was ik met een delegatie van de commissie Binnenlandse Zaken op een werkbezoek in Suriname, Curaçao en Bonaire. We gingen daar op zoek naar het slavernijverleden en wat de doorwerking daarvan is in het heden.

Bij terugkomst moest ik denken aan aan De goede voorouder en aan dat kathedraal-denken. Want volgend jaar vieren we 150 jaar afschaffing slavernij. Wie we dan eigenlijk niet moeten herdenken zijn de parlementariërs die voor de wet voor de afschaffing stemden. Ook niet de ministers die de wet tekenden.

We moeten juist die helden eren die uiteindelijk het einde van de slavernij niet meemaakten. Tula, Boni, Martis di Katalina Janga en vele anderen. Zij streden voor iets wat ze zelf nooit zouden meemaken. Echte kathedraal-denkers.

Paniekvoetbal

Hoe ver staat deze manier van denken af van hoe wij hier met elkaar bezig zijn? Een soort permanente staat van paniekvoetbal.

Staatssecretarissen die iedere avond moeten bellen om te kijken of nog ergens plek is voor mensen die gevlucht zijn voor oorlog en geweld. Stef Blok die moet worden ingevlogen omdat het niet lukt om sancties op te tuigen tegen de Russen. Weer een andere oud-bewindsman, Johan Remkes, die we van stal moeten trekken omdat het niet lukt om de rug recht te houden als het gaat over stikstof. Dat er een coalitiepartij is die denkt dat het eigen partijbelang belangrijker is dan het goede doen voor Nederland.

En dan het ontkennen van het kabinet dat er wel degelijk iets mogelijk was in 2022, om met een prijsplafond voor de energierekening te komen. Op 8 maart zei Brussel al: het kan. De energiebedrijven zeiden ook al we kunnen dit uitvoeren, als je het maar niet te ingewikkeld maakt.

De crises lijken zich op te stapelen. Klimaatcrisis, koopkrachtcrisis, stikstofcrisis, asielcrisis, energiecrisis, wooncrisis, en afhankelijk van de uitkomsten van het proces Remkes, straks ook nog een kabinetscrisis.

Crisis in bestaanszekerheid

Maar dit zijn geen acute crises die ons overvallen. Onze tijd bestaat uit tal van crises die een constante zijn geworden. Een oud tijdperk loopt op zijn einde. Extreme weersomstandigheden, geopolitieke machtsverschuiving, migratie, klimaat. Bestaanszekerheid. Het zijn zaken die op z'n kop staan en het vraagt om een andere kijk naar onze wereld. Om creativiteit.

Voorzitter, we worden geconfronteerd met een crisis in de bestaanszekerheid. De acute oorzaak ligt in de oorlog in Oekraïne en de gevolgen daarvan voor onze economie. Maar het gaat veel dieper. De ellende in onze samenleving is groter, en is er al vele jaren.

We moeten verder kijken dan 2023

En ik geef complimenten voor de omvang voor de omvang van het koopkrachtpakket voor 2023. Maar wat mij opvalt is dat het vrij rigoureus stopt in 2024.

Ik wil vragen of het kabinet morgen kan laten zien hoe de armoedecijfers er dan in 2024 uitzien. Er wordt weer van alles gedaan om het in 2023 zo goed mogelijk te doen. Maar er komt daarna nog een jaar en nog een jaar. En ik vind dat we niet die hete aardappel vooruit moeten schuiven naar volgend jaar.

En wat als de inflatie hoger wordt? 1 procent, 2 procent, 3 procent. Wat gebeurt er dan? En wat nou als we volgend jaar denken: we moeten ingrijpen: we willen graag dat er toch extra geld gaat naar mensen die de zorgtoeslag ontvangen.

Dat wilde we afgelopen jaar ook. Toen kon het niet. Is nu alles in het werk gezet om ervoor te zorgen dat het volgend jaar wel kan? Dat we niet weer machteloos staan en dan Nederland moeten vertellen: sorry, we zien jullie zorgen, maar we kunnen niks doen.

Contact met de samenleving

Het kabinet is stuurloos. De premier probeert op z'n telefoon de route te vinden, maar ik denk niet dat hij daar veel succes heeft. En er zijn een aantal redenen waardoor het komt dat er geen koers wordt gekozen.

De eerste is dat het contact met de samenleving is verloren. De bestaanszekerheid stond al onder druk en als je werkelijk durft te zeggen: “We gaan collectief aan welvaart inleveren, we kunnen niet alles compenseren.” Dan heb je niet begrepen welke boodschap nodig is om onze samenleving bij elkaar te houden.

Het deed mij denken aan Marie-Antoinette die in haar paleis naar buiten keek en aan haar bedienden vroeg: “waarom zijn de mensen boos?” De mensen hebben geen brood. En ze antwoordde: “maar waarom eten ze dan geen cake?” Het kabinet is toondoof geweest voor de zorgen van mensen en dat is verwijtbaar.

Een tweede reden is dat het ontbreekt aan het vermogen om de wereld te zien zoals die nu nog niet is. Om los te breken uit de dogma's waar we heel lang in hebben geloofd. Zoals dat de vrije markt altijd de beste uitkomst geeft. Daarom heeft het in mijn ogen zo lang geduurd voordat dat energieplafond er is gekomen.

Tot twee weken geleden werd er namelijk nog gezegd: “Het is een te grote inbreuk in de markt.” Ik heb alle beslismemo's over het energieplan gelezen. Ook die van maart. De argumenten zijn voortdurend: “We moeten niet ingrijpen, want het is te diep ingrijpen in de markt.” Hadden we dat nou maar eerder gedaan.

Prijsplafond

Over dat energieplafond. Ik ben blij dat het er komt, maar ik heb een aantal vragen.

Waarom is er gekozen voor de grenzen die zijn gekozen? Op deze manier zijn mensen die in iets grotere tussenwoningen en slecht geïsoleerde huurwoningen wonen niet geholpen.

De prijs van elektriciteit is onverklaarbaar op een hoog niveau gezet, terwijl we willen dat mensen elektrificeren, en als ze dat al hebben gedaan door bijvoorbeeld een warmtepomp te nemen, dat ze daar voordeel van hebben.

En hoe zorgen we ervoor dat de energiebedrijven eerlijk worden gecompenseerd? Dat betekent dat ze een eerlijke prijs krijgen die ze verdienen, maar ook niet meer dan dat. We hoeven niet mee te werken aan de overwinsten voor deze bedrijven.

Drie pilaren

Voorzitter. We moeten af van het paniekvoetbal.

We moeten richting geven aan Nederland, het land weer opbouwen als een kathedraal. Ik zie drie pilaren voor mij waar we aan moeten bouwen.

Publieke sector in publieke handen

Het eerste is dat we de publieke sector weer in publieke handen moeten brengen.

Hoe vaak zijn we niet gewaarschuwd, onder andere door Herman Tjeenk Willink, die zegt dat mensen in het land kijken naar de politiek om problemen op te lossen. Ze kijken ernaar om zich beschermd te weten.

En hoe vaak is hier niet gezegd in deze Kamer: “we kunnen niet ingrijpen, want de woningmarkt.” Daarom moeten we ervoor zorgen we als parlement weer grip hebben op de energievoorziening, de zorg, het onderwijs, de kinderopvang en de woningbouw.

Want wij zijn de volksvertegenwoordiging. Ik wil graag dat minister president hierop reflecteert. Is hij het hier mee eens? Welke stappen kan ik van het kabinet hierop verwachten? En is hij bereid om de plannen voor de privatisering van de ouderenzorg, die wordt aangekondigd in de miljoenennota, van tafel te halen?

Ongelijkheid

Als tweede pijler moeten we onze welvaart eerlijker delen.

De belofte van onze democratie is dat iedereen kan meedoen, kan meepraten, meebeslissen en uiteindelijk dat we de welvaart eerlijk verdelen. Ik zie dat het kabinet echt wel een aantal dingen doet om vermogen zwaarder te belasten. Maar als je weet dat de rijkste één procent van Nederland de helft minder belasting betaalt dan de armste helft van Nederland. Dan gaat er iets mis.

Dan moet je niet tevreden zijn met een paar aanpassingen in vermogensbelasting, maar moet je verder doorpakken. Dat zie ik niet gebeuren. Waarom komt er geen miljonairsbelasting? Het minimumloon wordt verhoogd, dat is fijn. Maar voor nu eigenlijk nog niet fors genoeg.

Klimaat

Ten derde moeten we bouwen aan nieuwe veiligheid.

We komen nog maar net uit de pandemie en sommigen zeggen dat we daar nog inzitten. In die pandemie hebben we met elkaar onwijs veel debatten gehad over medicijntekorten, mondkapjes en meer. En het gaat nu veel over Oekraïne uiteraard.

Maar laten we kijken naar die andere bedreigingen. Wat als China Taiwan binnenvalt? Daar staan de grootste chipfabrikanten van de wereld. De olie droogt aan je top, maar we hebben geen chips meer. Dat zou een catastrofe zijn voor onze samenleving.

Mijn vraag aan het kabinet is: wat is er de afgelopen tijd gebeurd om ervoor te zorgen dat als dit scenario zich voltrekt, waarvan we het niet zeker weten, dat we hier in Nederland en Europa de boel op orde hebben. Dat we niet afhankelijk zijn van China voor onze medicijnen.

En de allergrootste bedreiging die we hebben is klimaatverandering. Of een land een ander land invalt, dat weten we niet zeker. Maar één ding weten we wel zeker: klimaatverandering is een feit. En klimaatverandering zorgt ervoor dat alles verandert.

En dat zeg ik niet alleen als leider van de groene partij. Dat zegt het Pentagon ook.

In het fantastische boek All Hell Breaking Loose van Michael Klare heeft hij het erover hoe klimaatverandering nu als een van de belangrijkste speerpunten van het Pentagon wordt behandeld, omdat ze daar zien wat klimaatverandering betekent aan humanitaire catastrofes en als accelerator voor allerlei conflicten in de wereld.

En dat betekent dat de internationale aanpak van klimaatverandering op de top van onze agenda moet staan en dat we ons eerlijke deel moeten doen. Dat betekent dat we niet terug moeten komen op afspraken over fossiele exportsubsidies.

En dat betekent dat we in Nederland ons eerlijke deel moeten doen. We lopen achter. We doen niet wat we hebben afgesproken. Dat is onacceptabel en ik verwacht van het kabinet morgen de toezegging dat voordat we de EZK begroting hier in de Kamer behandelen er een aanvullend pakket komt om te zorgen dat we de doelstellingen wel halen.

Slot

Voorzitter. Ik kom tot een afronding.

In december is het twaalf en een half jaar dat ik in de Tweede Kamer zit en er wordt mij wel eens gevraagd: "Hoe hou je het vol in die slangenkuil?" De berichtjes kreeg ik net ook weer binnen na alles wat we vanavond hier hebben gezien. En eigenlijk heb ik daar een heel simpel antwoord op. Wij hebben hier met z'n allen het allermooiste beroep van de wereld.

We zijn volksvertegenwoordigers en dat is fantastisch. En na al die jaren nog steeds een grote eer. We staan hier op de schouders van reuzen en we mogen hier aan iets werken dat groter is dan onszelf. Aan idealen waarvan we de verwezenlijking misschien nooit zelf zullen meemaken, maar waar het toch van waard is om iedere minuut van de dag ervoor te knokken.

Dank je wel.