Op 19 mei is het 25 jaar geleden dat in een bomvolle Beurs van Berlage het akkoord werd gepresenteerd waarmee een nieuwe politieke formatie onder de naam GroenLinks later dat jaar de verkiezingen in zou gaan. Vijfentwintig jaar: een mooi moment om stil te staan bij de betekenis van GroenLinks.
Voor velen van ons was het ontstaan van GroenLinks reden tot grote vreugde. De inhoudelijke verschillen aan de linkerzijde van het politieke spectrum waren in de jaren tachtig steeds kleiner geworden en in de praktijk werd er lokaal en in Europa al jarenlang met succes samengewerkt. De versplintering vormde een barrière voor slagkracht en politieke invloed. Het was kortom hoog tijd voor iets nieuws.
Dat werd GroenLinks: een groene partij met een links programma.
GroenLinks was direct al veel meer dan de optelsom van de oude ideologische stromingen van waaruit het was ontstaan. Het gaf een eigentijds antwoord op de grote uitdagingen waarvoor ons land en de wereld om ons heen zich zagen gesteld: hoe vorm te geven aan een nieuwe wereldorde die in plaats van Koude Oorlog vrede, veiligheid en democratie zou brengen? Hoe het hoofd te bieden aan de grote ecologische opgaven van de moderne tijd: klimaatverandering, verlies aan biodiversiteit, schaarste aan grondstoffen? En hoe te strijden tegen de uitwassen van de vrije markt en de steeds ongelijkere verdeling van welvaart die het gevolg was van bewust gemaakte politieke keuzes?
Het antwoord op die vragen vormde de politieke agenda van een nieuwe, ontluikende politieke stroming, een alternatief voor de traditionele agenda van sociaaldemocraten, christendemocraten en liberalen.
De uitdagingen die GroenLinks 25 jaar geleden voor zichzelf formuleerde zijn nog onverminderd actueel. En onze ambities voor sociale gelijkheid en ecologische duurzaamheid zijn onverminderd groot. Daarin onderscheiden we ons meer dan ooit van de traditionele partijen. Tussen hen zijn de verschillen steeds kleiner geworden. In de afgelopen 25 jaar kozen die allemaal voor marktwerking, deregulering en privatisering. De overheid heeft zich als gevolg van die politieke keuzes steeds meer teruggetrokken uit het publieke domein. De markt is alom tegenwoordig. Dat leidt tot uitbuiting, hoge werkloosheid, toenemende ongelijkheid, verspilling van energie en grondstoffen en aantasting van het leefmilieu.
Als de Tweede Kamer niet vergadert, ga ik zoveel mogelijk het land in. Ik wil met eigen ogen zien wat zich nu werkelijk afspeelt in de wereld van arbeid en inkomen, van onderwijs en zorg. En dan zie ik hoe steeds meer werk wordt aan- en uitbesteed en mensen als gevolg daarvan steeds meer worden opgejaagd om tegen zo laag mogelijke kosten zo veel mogelijk te doen. Ik zie hoe machines het werk van mensen overnemen en hoe schijnconstructies er toe leiden dat goedkope, goeddeels rechteloze, veelal buitenlandse werknemers de mensen verdringen van de arbeidsmarkt die wel op die rechten aanspraak kunnen maken. Ik zie een economie die energie, grondstoffen en ruimte vreet alsof de bomen simpelweg tot in de hemel groeien.
Een dergelijke economie is de onze niet. Wij geloven dat het beter kan en beter moet. Niet dat we alles van de overheid verwachten. Nooit eerder in de geschiedenis van ons land waren burgers zo mondig en zo goed opgeleid. Nooit eerder waren we zo welvarend. Nooit eerder beschikten we over zoveel kennis waarmee we de wereld beter kunnen maken.
Waarom doen we het dan niet? Zijn we echt niet in staat om de conservatieve krachten het hoofd te bieden die steeds weer nieuwe argumenten hebben om verandering tegen te gaan? Natuurlijk zijn we dat wel.
Wie 25 jaar terug kijkt, zal zien dat in enigerlei vorm een begin is gemaakt met veel van wat GroenLinks in 1989 beoogde. Vaak door eigen wethouders in dorpen en steden, vaak ook door parlementaire initiatieven van onze eigen volksvertegenwoordigers en soms ook omdat andere partijen ideeën van GroenLinks overnamen (en dat vinden we prima).
Dat stemt optimistisch. Dat maakt strijdbaar.
Sinds de oprichting koppelt GroenLinks idealisme en ambitie aan de bereidheid kleine stappen te zetten. Politiek bedrijf je niet vanaf de kansel, maar met je voeten in de modder. Dat bewijzen onze wethouders die sinds jaar en dag in steden en dorpen de verantwoordelijkheid nemen om gemeenten groener en socialer te maken. Dat bewijzen de volksvertegenwoordigers van GroenLinks die er altijd op gericht zijn concrete resultaten te boeken; of het nou gaat om zorg, om onderwijs of om het milieu. En dat bewijzen al die GroenLinksleden die, niet alleen in onze partij, maar ook op talloze andere manieren actief zijn in de samenleving.
Politiek bedrijf je niet vanuit dogma’s, maar met een open blik. “Het is goed om idealen te hebben, maar het mag nooit ten koste gaan van je vermogen opvattingen bij te stellen.” Aldus Femke Halsema vorige week in De Volkskrant. Mooier kan ik het niet zeggen.
Ook dat kenmerkt GroenLinks. De moed om vrij te denken, om te zoeken en twijfelen, om oplossingen te zoeken vanuit een open houding naar wat er gebeurt in de wereld. Wie altijd zeker weet, dogmatisch vasthoudt aan wat eens was, staat uiteindelijk met lege handen.
Die vrijmoedige, optimistische houding zien we ook bij het toenemend aantal mensen dat zelf het initiatief neemt, zich steeds meer bewust is van wat ze zelf kan en moet doen. Ze starten een bedrijf, ze helpen hun buren, ze leggen de daken in hun straat vol zonnepanelen. Zij wachten niet langer op wat de overheid wel of niet doet en zij verwachten niet alles van de politiek. Goed geïnformeerd en mondig als ze zijn, nemen ze initiatief en kiezen ze zelf hoe ze hun leven willen richten en wat en wie ze daarbij nodig hebben.
GroenLinks verbindt een strijdbare toekomstagenda met vrijmoedige politiek. Je kunt het bestrijden van ongelijkheid, werkloosheid en energie- en grondstoffenmisbruik niet aan de markt overlaten. We zetten ons in voor een samenleving waarin iedereen mee kan doen, waarin burgers maximaal de ruimte krijgen om zichzelf te ontplooien, maar waar een ieder die niet mee kan komen, zich verzekerd weet van steun en zorg van de overheid. Wij zijn optimistisch én links.
We werken graag met anderen samen, in politiek en samenleving. En we doen dat met een rotsvast geloof in eigen kracht. Er is in Nederland geen andere groene partij met een links programma. Als GroenLinks 25 jaar geleden niet was opgericht, zouden we dat vandaag alsnog hebben moeten doen.
Er is nog veel werk te doen. En dat doen we op een voor GroenLinks kenmerkende manier: vrijmoedig, optimistisch, samen met anderen, idealistisch en gericht op resultaat.
Bram van Ojik
Politiek leider GroenLinks