Er is geen ontkennen meer aan: Echelon bestaat. Na anderhalf jaar is duidelijk dat datacommunicatie, in strijd met fundamentele burgerrechten, op systematische wijze mondiaal wordt afgetapt. GroenLinks Europarlementariër Kathalijne Buitenweg heeft zich ingezet om de conclusie die de tijdelijke Echeloncommissie gisteren presenteerde aan te scherpen. En met succes.

De tijdelijke commissie van het Europees Parlement 'Echelon-interceptiesysteem' begon met bitter weinig informatie. Alles leek duister, geheim en vermoedens werden als overdreven afgedaan. Eurocommissaris Bolkestein vond zelfs dat het bewijs voor het bestaan van Echelon op ´louter geruchten´ gebaseerd was. Voor hem bestond Echelon niet. "Ik handel alleen op basis van feiten", aldus Bolkestein op 27 februari 2000. Feiten zijn er inmiddels genoeg. Iedereen is de ontkenningsfase voorbij, een duidelijke winst van de europarlementariërs.

Toen begin 2000 het rapport of Scientific and Technological Options Assessment (STOA) van het Europees Parlement uitkwam, sloeg deze in als een bom. Het bleek dat het Amerikaans-Britse Echelon-netwerk wereldwijd allerlei dataverkeer afluistert. De Amerikaanse National Security Agency (NSA), het uitvoerend orgaan van Echelon, scant middels een netwerk van satellieten alle vormen van niet-kabelgebonden telecommunicatie op interessante gegevens. Via de ‘stofzuiger-methode’ wordt telefoon-, fax- en emailverkeer opgevangen waarna een megacomputer ze doorloopt op verdachte trefwoorden als bom of Hitler.

Onaanvaardbaar vindt Buitenweg. Het massaal en ongericht aftappen schendt het recht op privacy van miljoenen burgers, omschreven in het Europese Mensenrechtenverdrag (EVRM) en het Grondrechtenhandvest van de Europese Unie. Na het verschijnen van het STOA-rapport pleitte zij dan ook, namens de Groene fractie, voor een parlementaire enquêtecommissie die dit tot de bodem moest uitzoeken. Helaas was hier geen meerderheid voor te vinden in het Europees Parlement. Als alternatief is een veel vrijblijvender tijdelijke commissie ingesteld.

Gisteren kwam die tijdelijke commissie met haar conclusie. De conclusie luidt simpelweg: Echelon bestaat en handelt in strijd met fundamentele burgerrechten. Behalve voor militaire doelen kan Echelon ook voor industriële en economische spionage gebruikt worden. In het rapport wordt hier verhoudingsgewijs veel aandacht aan besteed. Buitenweg vindt echter de aantasting van de privacy van de individuele burger minstens zo belangrijk en verwerpelijk. Daarnaast zijn sterke aanwijzingen dat non-gouvernementele organisaties als Amnesty International en Greenpeace actief gescand worden.

Buitenweg heeft namens de Groenen/EVA fractie een aantal amendementen ingediend, die door de commissie zijn aangenomen. Inlichtingendiensten moeten aan notificatieplicht onderworpen worden. Dit betekent dat, zoals in Nederland het geval is, burgers nadien, bijvoorbeeld vijf jaar na het beeindigen van het onderzoek, op de hoogte gesteld moeten worden dat zij zijn afgeluisterd. Dit beperkt afluisteren tot situaties waarin een verdenking bestaat en sluit massaal afluisteren in de praktijk uit. Verder moet er een Europese gedragscode komen voor de bevoegdheden van nationale inlichtingendiensten. Huidige inlichtingendiensten moeten zo nodig aangepast worden aan deze gedragscode. Ook moet geprobeerd moet worden ook de Amerikanen te betrekken in de gedragscode zodat zij deze ondersteunen.

De Groenen/EVA-fractie pleit ervoor dat de lidstaten in wetgeving en praktijk garanderen dat hun inlichtingendiensten het recht op privacy eerbiedigen. Dit geldt ook voor Nederland. Een Nederlands wetsvoorstel dat onlangs door de Tweede Kamer is aangenomen, geeft de Nederlandse inlichtingen- en veiligheidsdienst de bevoegdheid om niet kabelgebonden dataverkeer op te slaan met het doel op een later moment te scannen op interessante gegevens. Het gaat dan om ongericht, massaal 'stofzuigen' en opslaan van gegevens. GroenLinks heeft tegen dit wetsvoorstel gestemd. Buitenweg: “Burgers zouden het niet accepteren als brieven worden opengestoomd, gescand en weer dichtgeplakt. Waarom zouden wij deze inbreuk wel moeten accepteren als het om moderne communicatiemiddelen gaat?”

Buitenweg betreurt het dat de politieke afweging tussen staatsveiligheid en privacy te weinig in het openbare debat wordt gemaakt. Buitenweg: “Die discussie zou in de openbaarheid moeten plaatsvinden, het raakt tenslotte iedereen.”

In september wordt het rapport door het Europees Parlement behandeld.