Ik was verheugd te lezen over je aankondiging dat Nederland wil gaan domineren in het Europese debat over de vluchtelingen.
Nederland was al te lang afwezig in het debat en als ik iets van je hoorde, waren het afwerende woorden. Daarmee deed je naar mijn idee onrecht aan de betrokkenheid van Nederlanders en parlementariërs bij de vluchtelingen en hun zoektocht naar veiligheid en bescherming. Ik was dus oprecht blij met je ambitie een rol te pakken. Want als je ertoe wilt doen, dan draag je bij aan oplossingen voor de problemen van hier en nu. Ik zag al voor me dat jij zij aan zij met Merkel, Hollande en Löfven het plan van Juncker zou omarmen om 120.000 extra asielzoekers te herverdelen over Europa. En daarmee een lichtend voorbeeld zou zijn voor je Oosteuropese collega’s en andere politici die wegdraaien van hun verantwoordelijkheid.
Noem me naïef. Terwijl tienduizenden vluchtelingen een weg zoeken door Europa, boten kapseizen op weg naar Kos of Lampedusa, pakken Duitsland en Frankrijk de leiding om de bestuursverlamming te doorbreken. En Nederland? Jouw Dijkhoff presenteert trots een plan om Europa af te grendelen voor vluchtelingen. Opvang in de regio. Hoe ontluisterend.
Om nu te komen met ‘opvang in de regio’ als oplossing: dat is wrang. Opvang in de regio is geen ambitie, dat is de realiteit. Anderhalf miljoen Syrische vluchtelingen in Libanon op 4 miljoen inwoners. Twee miljoen Syrische vluchtelingen in Turkije. De EU krijgt nu te maken met 0,2 procent van het totaal aantal vluchtelingen wereldwijd, zo becijfert het Rode Kruis. En jij wilt terug naar 0 procent, en ‘onze vluchtelingen’ terugsturen naar de overbelaste regio?
Er zijn heel veel redenen om dit ‘dikke ik’-plan af te wijzen. Het wentelt alle verantwoordelijkheid af op landen die al het grootste aandeel nemen, het bedreigt de stabiliteit van deze landen en kan daarom alleen nog maar meer vluchtelingen veroorzaken. Maar het belangrijkste: het is gevaarlijk voor vluchtelingen. En daarmee raakt jouw plan de kern van het Vluchtelingenverdrag: iedereen moet zijn land kunnen ontvluchten als hij daar niet meer veilig is. Het verdrag is opgericht als harde les uit de Tweede Wereldoorlog, toen Joodse vluchtelingen door omliggende landen linea recta werden teruggestuurd naar hun vervolger, een gruwelijke dood tegemoet. Door buurlanden van een land in oorlog helemaal alleen op te zadelen met de opvang, loop je een groot risico dat ze de grenzen sluiten. Libanon en Turkije hebben dat praktisch al gedaan: Syriërs die nu op de vlucht slaan voor de gruweldaden van Assad of van IS, staan voor een versperde uitgang. En kun jij de Turkse en Libanese regering enigszins geloofwaardig verzoeken hun grenzen open te houden, als je tegelijkertijd weigert om de druk voor hen te verlichten?
In Jordanië en Libanon is die druk zo groot dat het vluchtelingen aan alle basisvoorzieningen ontbreekt. Syriërs mogen in Libanon niet meer werken om in hun inkomen te voorzien. Hun kinderen gaan al drie jaar niet meer naar school, maar werken clandestien. Een goede vriendin was tot voor kort EU-ambassadeur in Libanon; ze vertelde dat de kinderen daar spelen dat ze in de klas zitten. Dat simpele beeld ging me door merg en been. Jij staat wekelijks voor de klas: kun je je voorstellen wat dat met kinderen doet, ook op langere termijn?
De problemen in die landen zijn voor onze ogen ontstaan; wat de oorlog in Syrië betreft was regeren niet bepaald vooruitzien. Pas deze zomer lijkt Europa te zijn wakker geschrokken door de gevolgen. Nu tienduizenden vluchtelingen aan de poorten van onze landen kloppen en zich niet meer laten afschepen. Toch is deze situatie opgebouwd in de afgelopen vierenhalf jaar. In de zomer van 2011 al richtte Turkije in allerijl tentenkampen op om alle Syrische vluchtelingen te kunnen ontvangen. En met de verergering van het conflict en de toename van het aantal doden en gewonden, groeide het aantal vluchtelingen. Keer op keer zijn Nederland en de EU gevraagd om de regio te ondersteunen: door de landen zelf maar ook door de UNHCR. Steun voor geld, maar ook voor overname van een aantal vluchtelingen.
Wat was het antwoord van de Europese Unie? We hebben meer muren opgetrokken, tussen Griekenland en Turkije, tussen Bulgarije en Turkije. We haalden buurlanden over om hun grenscontroles aan te scherpen (in ruil voor economische voordelen) en om migranten terug te nemen. We beboeten luchtvaartmaatschappijen als ze vluchtelingen naar Europa brengen zonder visa, maar we geven ze geen visa waarmee ze een vliegtuig in kunnen stappen. Omdat wij de brug ophalen voor vluchtelingen, worden hun routes langer, duurder en gevaarlijker. We drijven hen in de armen van smokkelaars, de enige strohalm voor een enkeltje Europa.
Het Europees asielbeleid is daarmee wel een heel cynisch beleid geworden: we hebben schitterende normen afgesproken over de waarborgen voor asielzoekers, tenminste op papier. Ze hebben recht op toegang tot een asielprocedure, een interview, rechtsbijstand, een gemotiveerde beslissing, recht op beroep, recht op opvang tijdens de procedure. En als ze niet kunnen worden teruggestuurd omdat dat onveilig is, hebben ze recht op een verblijfsvergunning. Maar: dat geldt allemaal alleen maar zodra ze het Europees grondgebied hebben bereikt. En juist dat hebben we zo moeilijk mogelijk voor ze gemaakt.
Tegen de Syrische vluchtelingen zeggen we feitelijk: als het jullie lukt om hier te komen, dan krijgen jullie bescherming. Want we weten dat jullie dat nodig hebben. Maar eerst moet je een zeskamp zien te winnen en overleven. Dan krijg je een verblijfsvergunning.
Hoog tijd dat we dat gemeenschappelijk asielstelsel aanvullen met een cruciaal element: legale en veilige routes. Alleen daarmee sla je de mensensmokkelaars hun wapens uit handen. Bindende quota voor hervestiging via UNHCR is de meest logische en makkelijk te realiseren stap. UNHCR vraagt al lange tijd of de EU de meest kwetsbare Syrische vluchtelingen overneemt van de regio: weeskinderen, minderheden, zieken, ouderen. Dat is ongeveer 10 procent van de vluchtelingen daar. Op vrijwillige basis gaat dat niet gebeuren zeker niet door jouw kabinet. Duitsland heeft 30.000 vluchtelingen uitgenodigd, tegenover Nederland 250. Zo lok je als het ware verplichte quota uit.
Mag ik je nog op een tweede cynisch element van het Europees asielbeleid willen wijzen: het verdeelsysteem van de Dublin Verordening. Dat systeem legt de grootste verantwoordelijkheid bij de landen aan onze buitengrenzen. Ik heb je nooit een goed argument horen noemen waarom dat rechtvaardig of eerlijk zou zijn. Natuurlijk is het inmiddels zo dat veel asielzoekers doorreizen, niet bepaald gehinderd door die Dublin-landen. Maar die feitelijke situatie lost natuurlijk niets op, de dreiging van terugsturen blijft boven de markt hangen. Terugsturen naar Griekenland mag al jaren niet meer van het Hof in Straatsburg, omdat de asielzoekers daar geen opvang hebben of in onmenselijke omstandigheden gevangen worden gezet. Kinderen en gezinnen mogen niet meer naar Italië omdat hen geen adequate opvang wordt geboden. Het is duidelijk, hun asielsysteem is onder de maat en moet verbeterd worden. Maar wat is hun beloning als ze hun best gaan doen en de asielnormen keurig gaan naleven? Juist, ze worden beloond met de ontvangst van tienduizenden door het Noorden teruggestuurde asielzoekers. Dat noem ik nou een perverse prikkel. Ik ben blij dat Klaas nu pleit voor een bindende verdeelsleutel van alle asielzoekers over alle Europese lidstaten. Twee kanttekeningen daarbij: ten eerste kan het nooit een vrijbrief zijn om een asielzoeker naar een lidstaat te sturen die zich niet aan de asielrichtlijnen houdt (ondersteun die landen nou, en laat de Commissie ze achter hun broek zitten!). Ten tweede zal dit voorstel een lang wetgevingstraject beschoren zijn, denk alleen al maar aan de wereldvreemde houding van je Oosteuropese collega’s. Maar de huidige impasse in Europa moet hier en nu worden opgelost: vluchtelingen moeten dringend naar een veilige plek. Schitterend zo’n langetermijnvisie, maar daar kun je je maandag in Brussel niet achter verschuilen. ACT NOW, Mark.
Weet je, de wereld is te klein om je straffeloos te kunnen afsluiten van armoede, corruptie en conflicten elders. En dat zou je sowieso niet moeten willen. Voordat ik afsluit (deze brief wordt veel te lang en je hebt wel meer te doen) wil ik je nog één vraag voorleggen. Vind je nou echt dat Nederland zich afzijdig moet houden van de problemen in de wereld? Of denk je dat onze inwoners (of jouw electoraat) meer solidariteit niet kunnen steunen? Ik hoor te vaak politici verwijzen naar het ontbreken van draagvlak voor vluchtelingen, alsof ze daar zelf helemaal buiten staan. Dat is natuurlijk niet zo, mensen laten zich informeren en beïnvloeden door politici. Ik heb me wild geërgerd aan de paniek waarmee Fred vorig jaar aankondigde dat er 65.000 asielzoekers naar Nederland zouden komen en dat dat onbeheersbaar zou zijn. Dat het er 29.000 werden, viel vervolgens niemand meer op. Waarom niet laten zien dat we vluchtelingen graag een veilige haven bieden, dat er maar een fractie van de zestig miljoen vluchtelingen naar Europa komen en dat wij als welvarend Nederland de opvang heel goed kunnen regelen? Kijk toch nog eens naar de nieuwjaarstoespraak van Merkel, in reactie op de Pegida-demonstraties eind vorig jaar. Een verademing! Als gevolg van internationale crises wordt de wereld geconfronteerd met de grootste vluchtelingenstroom sinds de Tweede Wereldoorlog, zei Merkel. Velen zijn letterlijk aan de dood ontkomen, en het is volgens de bondskanselier vanzelfsprekend dat Duitsland vluchtelingen helpt en opneemt. Ze noemde het een compliment voor het land dat kinderen van vervolgden er zonder angst kunnen opgroeien.
Kijk, dat is ook een manier om de samenleving mee te nemen in de verantwoordelijkheid die we hebben. Met haar leiderschap heeft ze het draagvlak voor vluchtelingen vergroot. Wat let jou nou, Mark, om dat ook te doen? Nu loop je zelfs achter de feiten aan, want ondanks jouw afwerende houding is het draagvlak voor opvang van vluchtelingen hard gegroeid. Iedereen wil wat doen, maar jij lijkt dat niet aan te voelen. De samenleving is al gekanteld, nu jij nog. Vertegenwoordig onze gastvrijheid in Brussel!
Hartelijke groet, Tineke