Links behoort zoveel mogelijk vrijheid voor zoveel mogelijk mensen te organiseren. Femke Halsema heeft in de bundel Vrijheid als Ideaal ons krachtig herinnerd aan deze klassieke missie. Dat wordt niet overal goed begrepen, zoals Dick Pels (Forum, 20 oktober) terecht opmerkt. Dat geldt ook voor Lousewies van der Laan (idem). Volgens haar zitten bevoogdende staatsarrangementen diep in de genen van GroenLinks. Werk aan de winkel voor Halsema als zij ‘staatsordening wil inruilen voor individuele keuzevrijheid, en sociaal-economische behoudzucht en stagnatie voor toekomstgericht denken’.
Dit zegt meer over D66 dan over GroenLinks. Wie kiest voor vrijheid, pleit kennelijk tegen staatsoptreden. Zo zien conservatief-liberalen het graag: vrijheid is afwezigheid van overheidsoptreden. Verschillen in vrijheid zijn daarom geen voorwerp van politieke interventie, maar fact of life. Bestrijding van bijvoorbeeld armoede en uitsluiting, één van de meest schrijnende bronnen van onvrijheid, is geen taak voor de politiek. Lijkt me niet erg links-liberaal.
Vervolgens neemt Van der Laan Halsema de maat in de actuele discussie jong-oud. Moeten rijke AOW-ers meebetalen aan de AOW, opdat jongeren niet voor de rekening van de vergrijzing opdraaien? Zij vergeet dat het ‘behoudzuchtige’ GroenLinks vanaf de oprichting in 1989 hiervoor pleit. Ze zou moeten weten dat D66 een kabinet steunt dat hierop een loodzwaar taboe heeft gelegd, zo ook de hypotheekrenteaftrek en de overmatig gesubsidieerde pensioenopbouw voor hogere inkomensgroepen. Peperduur en onsolidair: arm betaalt voor rijk en jong voor oud. Bij voorstellen van GroenLinks ter correctie gaf D66 nimmer thuis.
Ook inzake VUT/prepensioen neemt van der Laan samen met CDA en VVD de (rijke) ouderen consequent in bescherming. Het kabinet schafte de fiscale subsidie voor vervroeg uittreden af, met uitzondering van ouderen boven de 55 jaar. Zo gaan jongeren meebetalen aan vroegpensioen-regelingen waar zij krachtens de fiscale wetgeving nooit gebruik van mogen maken. Voor hen is er de levensloopregeling, waarvan de meeste mensen met een bescheiden inkomen nauwelijks gebruik kunnen maken. De levensloopregeling levert vooral (alweer) een mooie aftrekpost op voor rijke, oude mannen.
Ik neem het Lousewies van der Laan niet kwalijk, dat ze erin is getuind. Het kabinet – toegegeven – heeft met succes het beeld neergezet dat het opkomt voor jongeren. Niets is minder waar: VUT/prepensioen, WAO-herkeuringen, de eerste WW-voorstellen, hypotheekrenteaftrek, AOW, overmatige pensioenopbouw, Balkenende II kiest consequent voor oud en rijk en laat jong en arm betalen. Zo wordt de tweedeling georganiseerd.
De boodschap aan jongeren en gemarginaliseerde groepen op de arbeidsmarkt is vooral hardvochtig: u zoekt het zelf maar uit. Hun vrijheid wordt niet meer georganiseerd. Solidariteit is een last en geen politieke opdracht. Halsema bepleit juist geen afbraak, maar modernisering van de verzorgingsstaat, omdat ze op participatie en emancipatie onvoldoende scoort. Teveel privileges voor insiders, te weinig kansen voor outsiders, zoals flexwerkers, working poor, allochtonen en vrouwen. Teveel uitkeringen en armoede, te weinig werk en arbeid op maat. Teveel bevoogding, te weinig zelfredzaamheid. Teveel disciplinering, te weinig ruimte voor eigen initiatief. Dát is vrijzinnig links. En dat geeft stof tot debat binnen -(groen)links, maar anders dan van der Laan denkt: niet het Angelsaksische, maar het Scandinavische model is een inspiratie voor GroenLinks.
Wij stonden vol overtuiging op het Museumplein, om de lusten en lasten nu en in de toekomst eerlijk te delen; om (fiscale) hervormingen af te dwingen; om fatsoenlijke kinderopvang op te eisen; om Melketiers te redden van de bijstand; om de botte bijl van de WAO-herkeuringen voor arbeidsongeschikten jonger dan 50 aan de kaak te stellen; om te voorkomen dat de bezuinigingen op de WW worden afgewenteld op jongeren; om te protesteren tegen de denivellering als gevolg van het nieuwe zorgstelsel; om aandacht te vragen voor 2 miljoen kansarme Nederlanders die straks langs de kant staan en waarop minister de Geus na drie jaar bewind nog steeds geen antwoord heeft. Omdat we wérkelijke hervormingen en modernisering van de sociale staat Nederland willen. Om zoveel mogelijk vrijheid te organiseren voor zoveel mogelijk mensen. Waar was D66 eigenlijk?