Een vluchteling heeft in de hele Europese Unie het recht om asiel aan te vragen. Als iemand door oorlog, geweld of vervolging het moeilijke besluit neemt om te vluchten uit zijn eigen land, dan hebben alle landen de plicht om een vluchteling op te vangen en een menswaardig bestaan te geven. Zover de officiële afspraken in Europa.

Extreem ongelijk

De manier waarop de afspraken nu uitpakken, is extreem ongelijk voor EU-landen. Want logischerwijs komen er veel meer vluchtelingen aan in Griekenland en Italië, vanwege hun ligging op de route vanuit oorlogsgebieden in het Midden-Oosten of Afrika. Er komen geen bootjes met vluchtelingen aan op de Noordzee.

In de praktijk weten we allemaal dat het Europese asielsysteem is vastgelopen. We zien de schrijnende beelden uit Griekenland waar meer dan 40.000 vluchtelingen in opvangkampen zitten die ooit bedoeld waren om voor een korte periode 6.000 vluchtelingen op te vangen. Sinds de coronauitbraak maken de omstandigheden in de overbevolkte kampen asielzoekers extreem vatbaar voor het virus. Alle oproepen vanuit het Europees Parlement en lokale overheden aan EU-landen om in elk geval de kwetsbare asielzoekers uit deze kampen over te nemen, leidden slechts tot de overkomst van een handjevol kinderen. De Nederlandse regering weigerde zelfs hieraan mee te werken.

In maart 2016 volgde de EU-Turkije deal. Geen officiële Europese wetgeving, maar een afspraak tussen de landen in Europa en Turkije. De landen spraken af om Turkije geld te geven voor de opvang van vluchtelingen en een perspectief op visumvrij reizen voor Turkse burgers. In ruil zou Turkije vluchtelingen actief aan de grens tegenhouden en terugnemen van Griekenland. Voor elke overgenomen Syrische vluchteling uit Griekenland, zouden de Europese landen één andere Syrische vluchteling overnemen van Turkije. Van het overnemen van vluchtelingen van Turkije, dat zo’n 3,5 miljoen vluchtelingen opvangt, hebben de Europese landen echter weinig werk gemaakt.

Sinds deze deal kwamen veel minder vluchtelingen aan op de Griekse eilanden. Maar de EU-landen gebruikten de relatieve rust niet om het asielsysteem in orde te maken. Landen kwamen er onderling niet uit om solidair te zijn met elkaar, om de verantwoordelijkheid voor vluchtelingen eerlijk te verdelen. Terwijl het tweede deel van de Turkijedeal ook bestond uit de afspraak om gericht Griekenland en Turkije te ontlasten door gericht vluchtelingen uit die landen over te nemen en te verspreiden over Europa.

Landen in Midden-Europa, Hongarije en Polen weigeren pertinent om vluchtelingen op te nemen. Ze zeggen dat vluchtelingen niet naar hun land willen, dan het hun probleem niet is. Maar tegelijkertijd verwachten ze wel solidariteit als het gaat om Europese subsidies om hun zwakke regio’s te steunen of te helpen om hun economie duurzaam te maken.

Europese solidariteit

Een effectief, rechtvaardig en humaan asielsysteem in Europa staat of valt bij voldoende solidariteit tussen de EU-landen en internationale samenwerking om vluchtelingen een menswaardig bestaan te bieden. Als Europa bieden we bescherming aan een klein percentage van alle mensen die wereldwijd op de vlucht zijn: het overgrote deel wordt opgevangen in de regio van conflictgebieden als Syrië.

Als welvarend continent moeten we het relatief kleine gedeelte van de vluchtelingen dat bescherming zoekt in Europa menswaardige bescherming kunnen bieden, als we de asielprocedures maar eerlijk verdelen over alle EU-landen. Hiermee voorkomen we dat de asielsystemen in landen als Griekenland en Italië compleet vastlopen en asielzoekers jarenlang vast komen te zitten in mensonterende omstandigheden. Voor een eerlijke verdeling is het cruciaal dat we de regel afschaffen dat het land van eerste binnenkomst verantwoordelijk is en blijft.

Europa heeft als een van de rijkste continenten ook een internationale verantwoordelijkheid. Zolang er oorlog en geweld is in de wereld, zullen er vluchtelingen zijn. De meeste vluchtelingen zijn ontheemd in hun eigen land, of verblijven in buurlanden. Deze vaak arme of fragiele buurlanden hebben veel meer steun nodig van welvarende landen verder weg. Niet alleen financiële en materiële steun is nodig, maar ook hervestiging van kwetsbare vluchtelingen die meer zorg nodig hebben dan de opvangregio kan bieden.

Dit zijn onze basisprincipes

1. Gezamenlijke verantwoordelijkheid voor de opvang van asielzoekers

GroenLinks wil een eerlijk en effectief asielsysteem waarin alle EU-landen een evenredige verantwoordelijkheid dragen voor de behandeling van asielaanvragen en de opvang van vluchtelingen. Er komt een volwaardig Europees Asielagentschap dat asielzoekers bij de buitengrenzen registreert en aan de hand van objectieve criteria een verdeling maakt van het aantal asielzoekers dat ieder land opneemt. Er wordt geprobeerd om asielzoekers zo goed mogelijk te matchen aan EU-landen, bijvoorbeeld als ze de taal spreken of als er al familie woont. Dit bevordert de integratiekansen en kan voorkomen dat mensen op een later moment doorreizen.

2. Een snelle, effectieve en zorgvuldige asielprocedure

Het is belangrijk dat binnen heel Europa op hoofdlijnen de asielprocedure in ieder EU-land hetzelfde is, zodat het niet uitmaakt waar je je asielverzoek indient voor de kans op een asielstatus en op fatsoenlijke opvang. Deze procedure moet snel, effectief en zorgvuldig worden toegepast.

1. Na aankomst wordt er van een asielzoekers eerst kort een veiligheidscontrole uitgevoerd.
2. Het Europees asielagentschap wordt verantwoordelijk voor het toewijzen van asielverzoeken aan EU-landen, zodat asielprocedures niet langer vertraagd kunnen worden doordat EU-landen het onderling niet eens zijn wie verantwoordelijk is voor welk verzoek.
3. Als asielzoekers uit een absoluut veilig land afkomstig zijn, dan kan de aanvraag versneld worden afgehandeld, maar wel met voldoende procedurele waarborgen als het recht op individuele toetsing van het verzoek en hoger beroep.
4. Als er meer tijd nodig is voor een oordeel, dan matcht het Europees asielagentschap de asielzoeker met een EU-land.
5. Dat land is verder verantwoordelijk van de afhandeling. Het Europees asielagentschap houdt toezicht op de naleving van EU-wetgeving op het gebied van asielprocedures en opvang, effectiviteit en zorgvuldigheid.

3. Internationale samenwerking voor terugkeer, hervestiging en legale routes

Terugkeer

Om te voorkomen dat uitgeprocedeerde asielzoekers uit het zicht verdwijnen en de kans te vergroten dat ze terugkeren, is het belangrijk dat er zowel meer controle als meer begeleiding is vanaf het moment dat er een terugkeerbesluit is genomen.

Op dit moment begint individuele begeleiding pas op het moment dat een uitgeprocedeerde asielzoeker schriftelijk akkoord gaat met terugkeer. Het is belangrijk dat er juist vooraf voldoende voorlichting en begeleiding is om tot dit besluit te komen. Uit onderzoek blijkt dat dat betrokkenheid van ngo’s en internationale organisaties helpt in het bevorderen van vertrouwen en daarmee leidt tot effectievere terugkeerprocedures.

Daarnaast moeten we in plaats van per EU-land op Europees niveau afspraken maken met veilige herkomstlanden om hun afgewezen asielzoekers terug te nemen. Die Europese afspraken kunnen bevorderd worden door samenwerking op het gebied van visa, arbeidsmigratie en intensievere handelsbetrekkingen.

Hervestiging

Kwetsbare vluchtelingen die in vluchtelingenkampen extra risico lopen, zoals alleenstaande vrouwen, zieke mensen en kinderen, worden via de UNHCR hervestigd in Europa. Juist deze groep heeft vaak meer zorg en opvang nodig dan landen in de regio kunnen bieden. Lokale overheden zoals gemeenten kunnen zich aanmelden om deze kwetsbare vluchtelingen op te vangen, ze krijgen dan Europese ondersteuning.

Legale routes verminderen bootjes op zee

Het klinkt tegenstrijdig, maar dat is het niet. Als asielzoekers al buiten de EU een aanvraag kunnen indienen, dan hoeven ze niet hun leven te riskeren om de Middellandse Zee over te steken. Als iemand aan kan tonen dat hij of zij in gevaar is, maar ook aan kan tonen dat hij of zij niet redelijkerwijs in een buurland bescherming kan vragen (al dan niet met hulp van de EU-ambassade), wordt een humanitair visum verstrekt waarmee iemand in de EU een asielverzoek kan indienen.