Het Europees Parlement wil dat de staat van de democratie, rechtsstaat en fundamentele rechten per EU-land periodiek gecheckt worden. Een grote meerderheid van links tot rechts stemde woensdag voor een resolutie die de Europese Commissie vraagt hier werk van te maken. 

“Wanneer landen lid willen worden van de Europese Unie, dan moeten ze voldoen aan de zogeheten Kopenhagencriteria, waar onze Europese waarden van democratie, rechtsstaat en fundamentele rechten deel van uitmaken”, legt Sargentini uit. “Maar zodra een land lid wordt van de EU en er is geen enkele stimulans om hier aan vast te houden.”

We lopen het risico dat de staat van de democratie en rechtsstaat in een van de EU-landen achteruitgaat. Dat heeft niet alleen negatieve gevolgen voor de bevolking van dat land, want die hebben hun (fundamentele) rechten niet langer meer gegarandeerd, maar ook op de rest van Europa. Kijk maar naar Hongarije, Polen en nu Roemenië. Dat kunnen wij niet toestaan.

Tekortkoming

"We moeten in de spiegel durven te kijken en er niet voor te schamen elkaar op te wijzen waar het beter kan," aldus Sargentini. Het ontbreken van zo’n check is belangrijke tekortkoming in de EU, terwijl bijvoorbeeld een vrijblijvend samenwerkingsverband als de Verenigde Naties wel een zo’n check heeft.

Sargentini neemt Hongarije als voorbeeld: Daar heeft de regering van Viktor Orbán huisgehouden en een autoritair regime neergezet. Te lang is er te weinig gedaan doordat in Europa de politieke wil ontbrak en nu zijn we ver heen. Sterker nog, omringende landen beginnen het voorbeeld van Hongarije te volgen. Polen. Roemenië. Er bestaat een perceptie van vrij spel: zodra je lid wordt kun je de krenten uit de pap halen en al het andere aan je laars lappen. Zo werkt het natuurlijk niet.

Sargentini schreef een rapport over de staat van de Hongaarse democratie en rechtsstaat en concludeerde dat de situatie daar zo ernstig is dat een zogeheten artikel 7-procedure gestart moet worden. Onder deze procedure kan Hongarije sancties opgelegd krijgen, zoals het verliezen van stemrecht in EU-besluitvorming.

Rapporten

Tijdens het schrijven moest Sargentini zich baseren op rapporten en analyses van onafhankelijke instituten buiten de Europese Unie, zoals de Commissie van Venetië van de Raad van Europa, omdat dit soort rapporten niet bestaan in de EU. Zelfs ons eigen Agentschap voor Fundamentele Rechten in Wenen, die alle kennis in huis heeft over de verschillende fundamentele rechten en hoe ze in de praktijk worden toegepast, mag niet per land een rapport produceren. “Het is echt een handicap. Binnen de EU durven de landen het gewoon niet aan tegen een meetlat te worden gelegd, terwijl een check cruciaal is om onze EU te laten functioneren”, aldus Sargentini.

Het Hongarije-rapport van Sargentini is in september met een twee derde meerderheid van het Europarlement aangenomen en ligt nu op de tafel van Europese ministers. Sargentini nam deel aan een voorbereidende vergadering afgelopen maandag in de Raad van Ministers om toelichting te geven over het rapport.