Afgelopen zomer was het precies tien jaar geleden dat de Europese Commissie voor het eerst een energie/CO2-heffing voorstelde: 10 dollar per vat olie om de klimaatproblemen aan te pakken. Omdat belastingwetgeving in de Europese Unie alleen mogelijk is als alle lidstaten het eens zijn, is een dergelijke heffing nog steeds niet ingevoerd op Europees niveau. Ook Commissaris Bolkestein draagt verantwoordelijkheid voor dit falen: hij weigert om het initiatief te nemen tot de vorming van een kopgroep van EU-landen die de heffing op fossiele brandstoffen en atoomstroom gezamenlijk zouden kunnen invoeren.
Maar de milieu-ambtenaren van de Europese Commissie zijn inventief. Zij hebben naar de Verenigde Staten gekeken. Onder de regering-Clinton was er een stevige discussie over het idee om een handel in CO2-emissierechten te organiseren onder de grootste klimaatvervuilers en de industriële grootverbruikers. De ervaringen in de VS met een soortgelijk systeem van emissierechten voor zwaveldioxide, teneinde de zure regen terug te dringen, zijn positief.
Het blijkt een effectief en goedkoop systeem te zijn. Ook bedrijven die reeds aan de wettelijk voorgeschreven emissiewaarden voldoen, worden gestimuleerd om hun emissies verder te reduceren. Zij kunnen niet-gebruikte emissierechten immers verkopen aan andere bedrijven, die nog niet investeren in de beste technologie. Bovendien wordt, anders dan bij heffingen, het totaal van de uitstoot voorzien van een plafond: de optelsom van emissierechten. Dat plafond kan geleidelijk worden verlaagd, zodat een daadwerkelijke vermindering van emissies optreedt.
Een Amerikaans handelsstelsel van CO2-emissierechten werd echter geblokkeerd door de gecombineerde oppositie van de fossiele-brandstofindustrie en delen van de groene beweging. De laatsten gruwen van het idee dat vervuiling afgekocht kan worden.
De Europese Commissie lanceerde eind 2001, net voor de internationale klimaattop in Marrakech, haar wetsvoorstel voor een Europees CO2-emissiehandelssysteem. Niet minder dan 46 procent van alle Europese kooldioxide-uitstoot moet eronder vallen. Het voorstel kan, anders dan belastingmaatregelen, door een gekwalificeerde meerderheid van de ministers in de Milieuraad worden aangenomen. Het Europees Parlement heeft daarbij medebeslissingsrecht.
De Britse, Finse en Duitse regeringen verzetten zich, onder druk van hun industrieën, tegen dit wetsvoorstel. Ook een meerderheid van de socialistische en een minderheid van de christen-democratische afgevaardigden in de milieucommissie van het Europees Parlement hebben zich gekeerd tegen het verplichte karakter van deze wet. Maar zonder verplichting valt het hele systeem in duigen. Bij vrijwillige deelname zullen er wel verkopers van CO2-rechten zijn, maar geen kopers. Gelukkig is een meerderheid van de milieucommissie wel gewonnen voor een verplicht systeem. Het staat vrijwel vast dat de plenaire vergadering van het EP op 10 oktober het standpunt van de milieucommissie zal volgen.
Vervolgens zijn de milieuministers aan zet. Zij zullen proberen het eens te worden op 17 oktober. Het Deens voorzitterschap zit op dezelfde lijn als het EP, maar de dwarsliggende lidstaten kunnen uitstel van de besluitvorming afdwingen. Dan zullen de Denen zich inspannen om half december tot een besluit te komen. Daarna volgt de tweede lezing van het EP en in de loop van 2003 zal er een compromis tussen EP en Raad uitrollen. Begin 2005 kan de handel in CO2-emissierechten dan van start gaan.
Op voorstel van GroenLinks heeft het EP de Commissie opgedragen om in 2006 een wetsvoorstel in te dienen dat het systeem van CO2-rechten uitbreidt naar de sectoren huishoudens en verkeer. Want met name het verkeer stoot steeds meer broeikasgassen uit.
De handel in CO2-emissierechten zal ertoe leiden dat grijze stroom duurder wordt. Sommige deskundigen verwachten een verdubbeling van de prijs van kolenstroom tegen 2010, en een prijsstijging van stroom uit aardgas met vijftig procent. Waarschijnlijk zullen de prijsstijgingen lager zijn, maar wel significant. Dat helpt om van energiebesparing weer een politiek en maatschappelijk thema te maken en het aandeel groene stroom beduidend te verhogen. Dat is nodig om de EU-doelstelling, 22 procent groene stroom in 2010, te realiseren.
Het circus-Balkenende in Den Haag beweegt zich met haar voornemen om een einde te maken aan de ecotax-vrijstelling voor groene stroom tegen de Europese trend in, in de verkeerde richting.