De Europese Grondwet is geen aanval op onze vrijheden, maar een extra verdedigingslinie, zo betoogt Kathalijne Buitenweg namens GroenLinks.
In de serie over de Europese Grondwet laat uw verslaggever Rebecca Gomperts van Women on Waves aan het woord (De Gelderlander, 29 maart). Zij stelt dat “als een Pools meisje in Amsterdam een abortus ondergaat, de Nederlandse arts op zijn vakantie in Malta kan worden gearresteerd en uitgeleverd aan Polen, omdat daar abortus onwettig is". Dit scenario is in theorie mogelijk, maar onwaarschijnlijk. Polen en Malta behoren tot de kleine minderheid van EU-landen die abortus verbieden. Met een controversieel uitleveringsverzoek zouden ze een diplomatiek conflict en een publiek debat uitlokken waarin hun achterlijke wetgeving aan de Europese schandpaal wordt genageld.
De wijze waarop Gomperts geciteerd wordt wekt de suggestie dat de uitleveringsprocedures tussen EU-landen in de Europese Grondwet staan. Dat klopt niet. De versoepeling van de procedures voor uitlevering van verdachten en veroordeelden is geregeld in het Europees arrestatiebevel. GroenLinks was fel tegen deze Europese wet, omdat die het vereiste van ‘dubbele strafbaarheid’ terzijde schuift. Verdachten kunnen worden uitgeleverd zonder dat de rechter toetst of het delict strafbaar is in het land waar het begaan is en of de bewijzen op rechtmatige wijze verkregen zijn. De Europese justitieministers hebben een loopje genomen met de vrijheid en rechtszekerheid van burgers. Het Europees arrestatiebevel trad in 2004 in werking. Het blijft van kracht als de Europese Grondwet wordt verworpen.
Wie zich zorgen maakt over zijn burgerrechten kan maar beter vóór de Grondwet stemmen. Want die dwingt de EU tot grotere zorgvuldigheid bij het bestrijden van misdaad en terrorisme. In de eerste plaats omdat de Grondwet bindende grondrechten bevat, die door de Europese instellingen geëerbiedigd moeten worden. Daartoe behoort ook het legaliteitsbeginsel: niemand mag worden veroordeeld voor een handeling die geen strafbaar feit is naar nationaal recht. Burgers die klem komen te zitten tussen de uiteenlopende strafwetten van de EU-landen kunnen, met de Grondwet in de hand, bij de nationale of Europese rechter aanvoeren dat Europese uitleveringsafspraken niet misbruikt mogen worden om het legaliteitsbeginsel te ondermijnen.
In de tweede plaats ontneemt de Grondwet de justitieministers het alleenrecht op het maken van strafwetten: het Europees Parlement gaat meebeslissen.De Europese volksvertegenwoordiging heeft meer oog voor de grondrechten van burgers dan de justitieministers. Tenslotte houdt ook de Tweede Kamer een rol in de Europese misdaadbestrijding: de Grondwet voorziet in zowel een ‘alarmbel’ als een ‘noodrem’. De eerste stelt nationale parlementen in staat om vroegtijdig protest aan te tekenen wanneer de EU overbodige wetgeving voorstelt. De tweede biedt Kamer en regering de mogelijkheid om te bedingen dat Nederland ongewenste Europese strafwetten niet hoeft toe te passen.
Deze ‘noodrem’ zou een geruststelling moeten vormen voor degenen die vrezen dat intensievere Europese samenwerking bij de bestrijding van misdaad en terrorisme ertoe leidt dat Nederland zijn coffeeshops moet sluiten. Ik ben daar zelf niet zo bang voor: de Europese Grondwet stelt dat de EU zich alleen mag bezighouden met het bestrijden van “bijzonder zware criminaliteit met een grensoverschrijdende dimensie”. De lokale verkoop van een paar grammetjes wiet per klant in coffeeshops valt hier niet onder. Dat is ook het standpunt van het Europarlement. Niet onbelangrijk, want dit parlement gaat dankzij de Grondwet meebeslissen over Europese drugswetgeving.
Uw verslaggever suggereert dat de Europese Grondwet ons van de ‘hollanditis’ geneest, ofwel een einde maakt aan het milde Nederlandse strafrecht. Het is hem kennelijk ontgaan dat Nederland al lang niet meer zo mild is. Met zijn nieuwe antiterrorismewetgeving brengt minister Donner ons zelfs in de Europese kopgroep van repressieve regeringen. De grootste bedreigingen voor onze burgerrechten komen tegenwoordig niet uit Brussel maar uit Den Haag. Als Donner z’n zin krijgt kunnen mensen straks twee jaar lang in voorarrest worden gehouden op grond van uiterst vage vermoedens. Het is goed denkbaar dat die maatregel uiteindelijk zal sneuvelen bij de Europese rechter. De Europese Grondwet is geen aanval op onze vrijheden, maar een extra verdedigingslinie.
Kathalijne Buitenweg is europarlementariër voor GroenLinks.