In de Algemene Financiële Beschouwingen in de Eerste Kamer heeft Margreet de Boer gevraagd naar de visie van het kabinet om ook op lange termijn duurzame hervormingen te bewerkstelligen, o.a. op de woningmarkt en de arbeidsmarkt. Ook heeft zij het kabinet gevraagd de nadelige effecten van de stapeling van bezuinigingen voor burgers, maar ook voor gemeenten beter in beeld te krijgen en te monitoren. Lees de inbreng van Eerste Kamerlid Margreet de Boer.

Voorzitter,

Bezuinigen. Met dat ene woord is het financiële beleid van dit kabinet samen te vatten. 18 miljard volgens het regeerakkoord, en misschien dat daar nog 3 of 4, of zelfs 5 miljard bovenop komt.

En ja, bezuinigingen zijn nodig, of beter gezegd: hervormingen zijn nodig. Om de overheidsfinanciën gezond te krijgen, en op de lange termijn gezond te houden. Dat vraagt om bezuinigen met beleid -voorkomen moet immers worden dat de economie kapot wordt bezuinigd. Dat vraagt om een financieel beleid met een visie op de lange termijndoelstellingen, en met oog voor de maatschappelijke en economische effecten.

Ik heb in de miljoenennota gezocht naar deze lange termijnvisie van dit kabinet, en de hervormingen die nodig zijn om de lange termijndoelstellingen te halen. Naar een visie op het financiële beleid dat gevoerd moet worden om Nederland toekomstbestendig te maken. Om de vergrijzing het hoofd te bieden. Om de woningmarkt vlot te trekken. Om een groene en duurzame economie te ontwikkelen. Om arbeidsparticipatie te bevorderen. Om kwalitatief goede zorg betaalbaar te houden. Om een vangnet te kunnen blijven bieden aan hen die dat nodig hebben. Om een stevig en solidair Europa neer te zetten.

Ik heb deze visie niet kunnen vinden in de miljoenennota, die als enige doelstellingen noemt het op orde brengen van de overheidsfinanciën en het versterken van de economie. En die 18 miljard natuurlijk.

Voorzitter, ik neem aan dat het kabinet de door mij gezochte visie wel heeft. We hebben hier in Nederland tenslotte geen technocratische regering die als enige taak heeft de overheidsfinancien te saneren; we hebben een politieke regering, waarvan visie verwacht mag worden.

En de GroenLinks fractie is benieuwd naar deze visie. Daarom vraag ik de minister of hij kan aangeven op welke wijze het door dit kabinet gevoerde financiele beleid bijdraagt aan een toekomstbestendig Nederland, juist ook op langere termijn. Wat is de visie van dit kabinet op de Nederlandse samenleving in de toekomst - meer dan dat we een concurrerende economie zijn en dat het huishoudboekje van de overheid op orde is?

  • Hoe ziet het kabinet de alom noodzakelijke geachte hervormingen op de woningmarkt?
  • Hoe ziet het kabinet de toekomstige arbeidsmarkt, en hoe denkt het de arbeidsparticipatie te bevorderen?
  • Hoe zit dit kabinet de politieke en financiële inrichting van Europa?
  • Hoe ziet een groene en duurzame economie er in de ogen van dit kabinet uit, en welke maatregelen moeten er genomen worden om daar te komen?
  • Hoe zorgen we er ook op langere termijn voor dat iedereen in Nederland die zorg en ondersteuning krijgt die hij of zij nodig heeft om optimaal te kunnen participeren?

Voorzitter, ik vraag niet voor niets naar de visie van het kabinet; naar de lange termijndoelstellingen. Om concrete bezunigingsmaatregelen ten volle te kunnen beoordelen, moet immers niet alleen nagegaan worden wat ze op de korte termijn opleveren aan directe besparingen, maar ook of ze bijdragen aan de lange termijn doelstellingen die zijn neergezet. Zonder lange termijndoelstellingen is deze beoordeling moeilijk te maken.

Zonder zicht op de effecten van de maatregelen overigens ook niet.

En dat is ook een punt waarvoor het kabinet maar weinig aandacht lijkt te hebben: de economische en maatschappelijke effecten van de voorgestelde bezuinigingsmaatregelen.

Want wat zijn de economische effecten van de vrij rucksichtloze bezuinigingen van dit kabinet voor onze economie? In de Macro-Economische Verkenningen waarschuwt het

CPB dat extra bezuinigingen de situatie kunnen verergeren, en uit de rapportage van het SCP van vorige week kan opgemaakt worden dat de bezuinigingen inderdaad leiden tot een recessie. Hoe beoordeelt het kabinet deze effecten, en welke consequenties verbindt het eraan?

Voorzitter, het voert te ver om in deze Algemene Financiële Beschouwingen in te gaan op de effecten van alle bezuinigingsmaatregelen van dit kabinet. Daar is en wordt aan de overkant bij de behandeling van de diverse begrotingen uitgebreid bij stil gestaan.

Ik wil er hier en nu een aantal onderwerpen uitpikken. Deels ter illustratie van onze algemene zorg dat dit kabinet niet geïnteresseerd lijkt in de effecten van de doorgevoerde bezuinigingen (18 miljard is 18 miljard lijkt de enige zorg; mocht de minister deze zorg overigens weg kunnen nemen, dan horen wij dat graag); deels omdat we op een aantal belangrijke dossiers toch graag enkele concrete antwoorden zouden krijgen.

Over de maatschappelijke effecten van de forse bezuinigingen in de sociale zekerheid en de zorg is het nodige gezegd en geschreven. Deze bezuinigingen lijken voor een groot deel bij dezelfde groepen burgers neer te komen. Ook het SCP waarschuwt daar weer voor in De Sociale Staat van Nederland. Waar mijn fractie benieuwd naar is is of deze stapeling van nadelige gevolgen van de verschillende maatregelen door het kabinet bij het samenstellen van het bezuinigingspakket, ergo bij het sluiten van het regeer-akkoord is voorzien? Of werd dat pas duidelijk nadat alle bezuinigingen waren uitgewerkt?

En hoe beoordeelt het kabinet deze stapeling van effecten: is de stapeling ongewenst, en dient deze in voorkomende gevallen gerepareerd of verzacht te worden; of hoort het nu eenmaal bij het gevoerde beleid?

Bij eerdere gelegenheden hebben verschillende bewindspersonen gewezen op de bijzondere bijstand als vangnet voor iedereen die door de (stapeling van) bezuinigingen in het nauw komt. Is er onderzoek gedaan naar het totaalbedrag aan bijzondere bijstand dat nodig is om deze vangnetfunctie te kunnen waarborgen? Is het reëel om de bijzondere bijstand te zien als dé oplossing voor alle stapelingsproblemen?

Niet alleen voor burgers is er sprake van een stapeling van nadelige effecten. In een zeer uitgebreide reactie op de miljoenennota heeft de VNG door middel van een ledenbrief in september uiteengezet wat de effecten van het kabinetsbeleid zijn voor de gemeenten en Nederland. En dat liegt er niet om. De VNG vat het zelf als volgt samen: "De gemeenten nemen een groot deel van de bezuinigingen voor hun rekening en hun financiële armslag wordt sterk aangetast. Dat is een slechte zaak voor gemeenten, maar veel belangrijker nog ook een slechte zaak voor hun burgers."

In de brief worden de effecten voor gemeenten en hun inwoners op tal van terreinen geschetst. Ecologische Hoofdstructuur, mobiliteit, gezinsuitkering, reintegratie en participatie, preventieve gezondheidszorg, PGBs. Dit zijn slechts enkele dossiers waarop de gemeenten geconfronteerd worden met ingrijpende maatregelen van dit kabinet. Hoe beoordeelt het kabinet de conclusie van de VNG dat een groot deel van de bezunigingen op de gemeenten wordt afgewenteld? Heeft het kabinet zicht op de effecten die dit zal hebben voor zowel de gemeenten zelf, als voor het voorzieningenniveau richting burgers? Is het kabinet voornemens deze effecten te monitoren? Is het kabinet bereid om maatregelen te heroverwegen indien blijkt dat deze tot grote problemen voor gemeenten gaan leiden?

Onbegrijpelijk is dat het kabinet bij de bezuinigingen een aantal heilige huisjes ongemoeid laat, terwijl daar toch het nodige te halen is. Ik noem de hypotheekrenteaftrek waaraan de overheid jaarlijks 11 miljard uitgeeft, en de verschillende subsidies en vrijstellingen voor vervuilende energie ten bedrage van 5,8 miljard. Niet alleen zijn op deze punten serieuze bezuinigingen te verwezenlijken, met het oog op de toekomst is het ook noodzakelijk hierecht te hervormen. Noodzakelijke hervormingen die nu achterwege blijven omdat ze geblokkeerd worden door een gedoogpartner met een wel zeer simpele visie op de economie (als we de gulden terugkrijgen komt alles goed).

Tegen beter weten in blijft dit kabinet halsstarrig weigeren om zelfs maar na te denken over het beperken van de hypotheekrenteaftrek, en schoffeert deze kamer door te weigeren de bij de Algemene Beschouwingen aangenomen motie uit te voeren. Bovendien negeert het kabinet zwaarwegende adviezen van de IMF, de Nederlandse Bank en vrijwel alle economen, die het huidige systeem onhoudbaar en de enorme nationale hypotheekschuld zeer risicovol achten? Het kabinet neemt om politieke redenen financiële risico's die iedereen kunnen raken. Is het gedoogakkoord het waard om ons land op te zadelen met deze enorme risico's?

Dat het handhaven van financiële voordelen voor grootverbruikers van energie onbegrijpelijk is werd gisteren in de Tweede Kamer nog verwoord door mevrouw van der Werf van het CDA, die daarop schielijk tot de orde werd geroepen door minister Verhagen. Maar de vraag blijft natuurlijk: wat is de logica om het grootverbruik van vervuilende energie te blijven subsidiëren?

Voorzitter, een enkel woord nog over de financiële crisis in Europa, die zowel een schulden- als een bankencrisis is. Zowel nationale als Europese politici lijken niet in staat de noodzakelijke maatregelen te nemen om de huidige crisis effectief aan te pakken; laat staan dat er zicht is op consensus over lange termijn oplossingen. We hebben meer daadkracht nodig, en Europese oplossingen, met democratisch gecontroleerde doorzettingsmacht op Europees niveau. De GroenLinks fractie roept het kabinet op dit met verve te blijven uitdragen, en niet toe te geven aan door onzekerheid gevoede euroscepsis.

Voorzitter, hoewel economische groei voor GroenLinks bepaald niet heilig is - ook andere waarden zoals duurzaamheid, welzijn en geluk zijn van belang - hebben wij grote zorgen over de op handen zijnde recessie. Het tot stilstand komen van de economische groei is niet het enige gevolg van de bezuinigingen van dit kabinet; er is sprake van stilstand of achteruitgang op alle terreinen. Mijn fractie is er van overtuigd dat veel van de bezuinigingen die dit kabinet uitvoert op de wat langere termijn geen enkele oplossing bieden, en mogelijk zelfs tot hogere kosten zullen leiden.

In een interview met BNR-radio gaf minister de Jager gisteren aan dat bij een eventuele nieuwe bezuinigingsronde niet simpelweg bezuinigt moet worden, maar dat dan zeker ook gekeken moet worden naar hervormingen, en maatregelen die de economie juist stimuleren. Graag nodig ik de minister uit deze woorden hier te herhalen, en de toezegging te doen dat een mogelijk nieuw pakket aan bezuinigingen gericht zal zijn op lange termijndoelen (lees hervormingen) en vergezeld zal gaan van effect-analyses.

Voorzitter,

mijn fractie wacht de beantwoording van de zijde van de regering met belangstelling af.