Gemeentes, provincies en nationale overheden mogen bij Europese aanbestedingen rekening houden met milieu- en sociale criteria. Een overwinning van het Europees Parlement op Eurocommissaris Bolkestein die alleen de laagste.prijs relevant vindt. De Europese Groene fractie had echter op beter resultaat gehoopt. De praktijk moet uitwijzen hoe veel ruimte de regels bieden.

Begin december bereikten de onderhandelaars namens de Europese Commissie, de Raad van Ministers en het Europees Parlement (EP) een compromis over de nieuwe regels voor Europese aanbestedingen. Het betreft de herziening en vereenvoudiging van een pakket bestaande Europese aanbestedingsregels : de 'algemene' of 'klassieke' richtlijn en de richtlijn over de nutssectoren'.
Eurocommissaris Bolkestein wil de aanbestedingsregels zo objectief en eenvoudig mogelijk houden. Dat overheden bij het kiezen van een uitvoerder letten op milieuprestaties of werkgelegenheidsaspecten leidt volgens Bolkestein tot oneerlijke concurrentie en afscherming van de markt.Het Europees Parlement denkt daar anders over, gesteund door veel regionale en lokale overheden in Europa. Na lange onderhandelingen is de mogelijkheid rekening te houden met sociale en milieucriteria bij het uitbesteden van de opdrachten nu toch in de richtlijnen opgenomen. Maar de Europese groene fractie is niet onverdeeld enthousiast. Een aantal in het EP zwaar bevochten formuleringen sneuvelden in de laatste onderhandelingsronden door gebrek aan steun van de conservatieve fracties. Ook het ambitieniveau van de ministers stelde teleur. Eind januari 2004 moet het EP zich nog met een eenvoudig ja of nee over het compromis uitspreken. De Groene fractie beraadt zich nog op haar steun aan het compromis.

Veel geld
De waarde van overeheidsopdrachten in Europa bedraagt ongeveer 14% van het bruto nationaal product. Dat is ca. 1400 miljard Euros per jaar. Terecht dat de Europese Commissie er naar streeft dat deze miljarden rechtmatig en efficient worden besteeed. Het gaat tenslotte om publieke middelen. Het is daarom goed dat heldere, objectieve criteria zijn vastgesteld op basis waarvan de keuze voor de uitvoerder gemaakt moet worden. Deze gunningscriteria zorgen voor gelijke kansen voor alle potentiele gegadigden voor de uitvoering van een opdracht. Dit voorkomt onderhandse deals of vriendjespolitiek. De aanbieder met de laagste prijs wint de opdracht. Helder en simpel, aldus Eurocommissaris Bolkestein. Meer criteria en regels maken de boel ingewikkelder en geven aanleiding tot misbruik.

Goede voorbeeld
Wanneer overheden eenvoudig de goedkoopste aanbieder moeten kiezen, zonder daarbij op overige aspecten van het aanbod te letten, verliezen zij de mogelijkheid een voortrekkersrol te spelen op gebied van sociale of milieuprestaties. De invloed van gemeenten op duurzaam bouwen of de ruimte om groene energie te kopen, laat staan zuivere koffie te schenken, zou vervallen Om overheden het goede voorbeeld te laten geven en zelf maatschappelijk verantwoord te laten ondernemen, is enige ruimte vereist in het opstellen van de aanbestedingsvoorwaarden. Ruimte om binnen redelijke grenzen en zonder de doelmatigheid uit het oog te verliezen, criteria te kunnen stellen aangaande de milieuprestaties en sociale en werkgelegenheidsaspecten. De nieuwe aanbestedingsrichtlijnen bieden deze ruimte wel, maar de vraag is hoe ver opdrachtgevers daarmee kunnen gaan.

Sociaal en Milieu
Hardliners van de interne markt vinden dat aanbestedingsregels economische regels zijn waarmee geen milieubeleid gevoerd moet worden. Toch steunde een meerderheid van het EP voorstellen om onder de gunningscriteria ook milieucriteria op te nemen. Ook de verwijzing naar het personeelsbeleid van de mogelijke aanbieder aangaande gehandicapten en gelijke behandeling kreeg steun in het EP. Beide kwesties werden door het EP in artikelen in de richtlijnen opgenomen.
Maar in de laatste onderhandelingen weigerden de Europese Commissie en de ministers deze onderdelen te accepteren. De conservatieve leden van de onderhandelingsdelegatie van het EP gaven toe en zo werd het standpunt van het EP afgezwakt.
Strekking van het slotcompromis is dat de verwijzing naar sociale criteria uit de wetsartikelen over gunningscriteria verplaatst zijn naar de overwegingen aan het begin van de tekst. Hier wordt nu verwezen naar bijvoorbeeld het belang voor overheden rekening te kunen houden met de concurrentie achterstand van sociale werkplaatsen, de rol die zij hebben bij het terugleiden naar de arbeidsmarkt van mensen met een handicap. Ook speciale aandacht voor 'werkend leren' en speciale werkgelegenheidsprojecten worden genoemd. Op zich goede punten dus in de overwegingen. Probleem is echter de juridische waarde. De overwegingen verduidelijken de bedoeling van de richtlijn maar hebben minder juridische kracht dan de artikelen.
De milieucriteria bleven, vooral dankzij jurisprudentie van het Europese Hof van Justitie - met name de zaak over milieuvriendelijke bussen in Helsinki - wel overeind in de artikelen over de gunningscriteria.

In de kou
GroenLinks-europarlementariër Theo Bouwman vindt de uitkomst van de onderhandelingen een mager resultaat. "Door het strakke keurslijf van de aanbestedingsregels dreigen lokale en nationale overheden de ruimte het goede voorbeeld te geven te verliezen. De overheid wordt dan een kille prijsvechter en laat de Europese burgers in de kou staan. Dat is geen goede boodschap uit Brussel. Bovendien is deze ontwikkeling strijdig met de ambities van de lidstaten van de EU op het gebied van maatschappelijk verantwoord ondernemen.”.
Maar ondanks de teleurstelling over het magere compromis telt het eindresultaat. Milieucriteria mogen, en ook sociale aspecten worden erkend. Het EP zal het compromis naar alle waarschijnlijkheid eind januari goedkeuren. Vervolgens zal de praktijk uitwijzen hoe ver men met de regels kan gaan.

De volledige teksten van het onderhandelingsresultaat zijn te vinden op:
http://www.europarl.ep.ec/code/dossier/2003/2000_0115_public_procurement/default_en.htm
http://www.europarl.ep.ec/code/dossier/2003/2000_0117_public_procurement_water_/default_en.htm