Femke Halsema heeft een initiatiefwet ‘constitutionele toetsing’ ingediend. Met dit initiatiefwetsvoorstel krijgt elke Nederlandse rechter de mogelijkheid om wetten buiten toepassing te laten als deze - in een individueel geval - in strijd zijn met de klassieke grondrechten. Aanpassing van wetgeving blijft uitsluitend een taak van de wetgever.
Het wetsvoorstel voorziet in toetsing van wetten aan de klassieke grondrechten en een aantal onvervreemdbare grondrechten. Dit betreft rechten waarbij de overheid de vrijheid van burgers heeft te respecteren, zoals het discriminatieverbod, de vrijheid van meningsuiting, het recht op een persoonlijke levenssfeer, de vrijheid van onderwijs en het verbod op de doodstraf.
Introductie van constitutionele toetsing is noodzakelijk en gewenst om:
- de grondwettigheid van wetgeving te bevorderen;
- de individuele rechtsbescherming van de burger tegenover de overheid te vergroten;
- aan te sluiten bij de constitutionele ontwikkelingen in de Europese Unie.
Verder kan constitutionele toetsing er aan bijdragen dat de Grondwet een 'levende wet' wordt en onderdeel van het publieke debat. Botsingen tussen wetgever en burger kunnen dan namelijk op het publieke forum van de rechtszaal worden beslecht. Het publieke belang in een pluriforme samenleving is gediend met de grondwettelijke rechtsbescherming van individuen en minderheden tegenover algemene wetgeving.
In het initiatiefwetsvoorstel is niet gekozen voor de vorming van een constitutioneel hof. De bevoegdheid wordt gespreid over alle rechters. Ervaringen met constitutionele hoven in andere Europese landen en in de Verenigde Staten leren dat dit dikwijls leidt tot politieke benoemingen en de ongewenste samenballing van politieke en rechterlijke macht. Bovendien sluit 'gespreide toetsing' aan bij de bestaande bevoegdheid van elke Nederlandse rechter om wetten te toetsen aan internationale en Europese verdragen.
De sociale grondrechten zijn in het wetsvoorstel voorlopig buiten beschouwing gelaten. Deze grondrechten zijn door hun formulering minder geschikt voor beoordeling door de rechter. Deze grondrechten bevatten een inspanningsverplichting voor de overheid om de welvaart te spreiden en voor voldoende werkgelegenheid voor de bevolking te zorgen. Als de rechter moet oordelen of de overheid zich op deze terreinen voldoende heeft ingespannen, kan hij gedwongen zijn om politieke en bestuurlijke keuzes te maken. Deze dienen echter voorbehouden te zijn aan de wetgever.
Introductie van 'constitutionele toetsing' betekent wijziging van artikel 120 van de Grondwet, waardoor het wetsvoorstel in twee lezingen door tweederde van het parlement dient te worden goedgekeurd.
Femke Halsema