De Europese Unie krijgt geen grondwet, maar een ‘Hervormingsverdrag’. Wat zijn de belangrijkste hervormingen en hoe oordelen GroenLinks-parlementariërs daarover? Afgelopen juni werden de Europese regeringsleiders het grotendeels eens over een nieuw verdrag. Dat verdrag komt in de plaats van de Europese Grondwet, die in 2005 door de Franse en Nederlandse kiezers werd weggestemd. Over twee weken willen premier Balkenende en zijn Europese collega’s de laatste knopen doorhakken. Als dat lukt kan het Hervormingsverdrag in december ondertekend worden. Na goedkeuring door alle nationale parlementen en een enkel referendum (in Ierland, misschien ook Denemarken) zou het verdrag in 2009 in werking moeten treden.

Veel vernieuwingen uit de Grondwet zijn terug te vinden in het ontwerp-Hervormingsverdrag. Het is wel even zoeken, want het nieuwe verdrag heeft een heel andere vorm. De ambitie van de Grondwet om alle huidige verdragen – behalve Euratom - tot een logisch geheel te ordenen is losgelaten. Het nieuwe verdrag is een klassiek wijzigingsverdrag, dat alleen de veranderingen in de bestaande verdragen opsomt. Het Hervormingsverdrag is dan ook korter dan de Grondwet. Maar het totale Europese verdragsbouwwerk wordt nog ondoorzichtiger dan het al was.

Cosmetica
Omdat de regeringsleiders, Balkenende voorop, het nieuwe verdrag niet op een ‘grondwet’ wilden laten lijken, zijn de Europese grondrechten er niet integraal in opgenomen. ‘Een slechte beslissing’, vindt GroenLinks-europarlementariër Kathalijne Buitenweg, ‘want daardoor verliezen de grondrechten aan zichtbaarheid ten opzichte van de verworpen Grondwet. In juridisch opzicht maakt het gelukkig niets uit, want het Hervormingsverdrag bevat wel een artikel dat verwijst naar de grondrechten. Daardoor wordt het EU-Grondrechtenhandvest uit 2000 eindelijk bindend.’

Buitenweg heeft ook moeite met andere cosmetische ingrepen. ‘Volgens de Grondwet zouden we Europese verordeningen en richtlijnen voortaan wetten en kaderwetten noemen. Daarbij werd duidelijk vermeld dat die voorrang hebben boven nationale wetgeving - dat is al veertig jaar zo. Toch schrokken veel burgers ervan. Daarom zijn deze verduidelijkingen nu weggelaten uit het Hervormingsverdrag. Maar daarmee wordt verdoezeld dat de EU wel degelijk een rechtsgemeenschap is, waarin landen zich aan hun afspraken moeten houden. Juist daardoor heeft de Europese integratie zo’n hoge vlucht kunnen nemen. Recht boven macht is een succesformule waarop we trots zouden moeten zijn. Stel je voor dat landen de Europese regels zomaar naast zich neer konden leggen. Dan zouden we geen gemeenschappelijk milieubeleid kunnen voeren.

‘De belangrijkste vernieuwingen uit de Europese Grondwet zijn gelukkig behouden gebleven’, vervolgt Buitenweg. ‘Daardoor wordt de EU besluitvaardiger, wat hard nodig is nu we met 27 landen zijn. De democratische controle wordt versterkt. Het Europees Parlement krijgt zeggenschap over 95 procent van alle Europese wetgeving. Nationale parlementen krijgen meer mogelijkheden om te ageren tegen Europese wetsvoorstellen die zij overbodig vinden. Op dit punt gaat het Hervormingsverdrag nog een stapje verder dan de Grondwet. Dat vind ik een pluspunt. Het debat over Europa is erbij gebaat.’

Geest
Ook Mariko Peters, Europa-woordvoerder van GroenLinks in de Tweede Kamer, wijst erop dat het nieuwe verdrag de verworpen Grondwet op een aantal punten verbetert. ‘Aan het artikel over duurzame energie en energiezekerheid is nu toegevoegd dat de lidstaten in een geest van solidariteit moeten handelen. Dat is weer een stapje naar een gemeenschappelijke energiepolitiek. Wanneer Rusland de gaskraan als politiek wapen hanteert, mag de EU zich niet uiteen laten spelen.’

Nieuw is ook dat het Hervormingsverdrag de bestrijding van klimaatverandering expliciet toevoegt aan de milieutaken van de EU. ‘Op zichzelf is dat een terechte aanvulling,’ vindt Peters, ‘maar ik had op meer gerekend, nu de klimaatcrisis ook een zaak voor de Europese regeringsleiders is geworden. Zij hebben dit voorjaar doelstellingen voor uitstootvermindering en duurzame energie afgesproken, maar de grote vraag is hoe Brussel hen daaraan gaat houden. De huidige toezichtprocedure schiet tekort. Van een lik-op-stuk-beleid tegen klimaatzondaars is nog lang geen sprake.’

Markt
Tegenover meer milieu staat minder markt. De vrije en onvervalste mededinging, een steen des aanstoots voor veel Grondwet-critici, is geschrapt uit de doelstellingen van de EU. Op aandringen van de Nederlandse regering is aan het Hervormingsverdrag een protocol gehecht dat de ruime nationale bevoegdheid voor allerlei nutsvoorzieningen benadrukt. ‘Een welkome buffer tegen marktfundamentalisme’, zegt europarlementariër Joost Lagendijk. ‘Mededingingscommissaris Neelie Kroes schreef in 2005 aan de Nederlandse regering dat woningcorporaties de helft van hun huizenbezit moesten verkopen. Zij dienden zich tot sociale verhuur aan de allerarmsten te beperken, teneinde de concurrentie met particuliere verhuurders zo min mogelijk te verstoren. Kroes ging eraan voorbij dat corporaties ook een verantwoordelijkheid hebben voor leefbare wijken met een gemengde bevolking. Zo’n brief zie ik haar straks niet meer schrijven. Het protocol maakt duidelijk dat de taakomschrijving van maatschappelijke ondernemingen geen zaak is van Brussel, zolang ze niet met staatssteun allerlei commerciële avonturen aangaan.’

Openbaar
De totstandkoming van de Europese Grondwet was uniek. Zij werd goeddeels door parlementariërs geschreven, in een openbare Conventie. Het Hervormingsverdrag wordt weer als vanouds uitonderhandeld door regeringen, achter gesloten deuren. Is daarmee bewezen dat Europa alleen met achterkamertjespolitiek vooruitkomt? Kathalijne Buitenweg bestrijdt die conclusie. ‘De belangrijkste innovaties, zoals de bindende grondrechten, zijn nog steeds op de Conventie terug te voeren. Ook de toekomst belooft meer openheid. Het Hervormingsverdrag bepaalt dat voor nieuwe verdragswijzigingen weer een Conventie bijeen wordt geroepen. De Raad van Ministers moet bovendien in het openbaar gaan vergaderen over wetgeving.
‘De grootste stap terug in de tijd is het feit dat er geen referendum komt over het nieuwe verdrag. Maar dat is vooral het kabinet-Balkenende en de regeringspartijen aan te wrijven. Jammer, want ik was graag de strijd aangegaan met de onheilige alliantie van de SP en Wilders.’

Zie ook:

Verschillen

Europese Grondwet
 Hervormingsverdrag
  • verving bestaande verdragen
  • wijzigt bestaande verdragen
  • (kader)wetten
  • richtlijnen en verordeningen
  • vermelding voorrang Europees recht
  • verwijzing naar jurisprudentie EU-Hof
  • vermelding vlag en hymne
  • geen vermelding
  • gele kaart voor nationale parlementen
  • oranje kaart
  • EU-minister van Buitenlandse Zaken
  • Hoge Vertegenwoordiger met zelfde taken
  • nieuw artikel over (duurzame) energie
    en energiezekerheid
  • idem, benadrukt solidariteit
  • geen verwijzing naar klimaatcrisis
  • vermeldt strijd tegen

    klimaatverandering

  • interne markt met vrije en onvervalste
    mededinging bij EU-doelen
  • interne markt bij EU-doelen
  • nationale beleidsruimte voor
    nutsvoorzieningen
  • ruime nationale bevoegdheid

Overeenkomsten
Europese Grondwet

Hervormingsverdrag

  • EU treedt toe tot Europees Verdrag Rechten van de Mens
  • invoering burgerinitiatief
  • Europarlement gaat ook meebeslissen over EU-beleid justitie, migratie, landbouw, visserij, handel
  • minder veto’s en nieuwe stemmenweging Raad van Ministers
  • Raadszittingen over wetgeving worden openbaar
  • minder eurocommissarissen
  • Europese Raad van regeringsleiders krijgt vaste voorzitter
  • boeteprocedure voor nalatige lidstaten versneld
  • protocol over dierenwelzijn promoveert tot verdragsartikel, grotere rol Europarlement
  • kopgroep voor militaire samenwerking
  • armoedebestrijding wordt hoofddoel ontwikkelingssamenwerking
  • nationale noodrem bij EU-strafrecht
  • Conventie voor toekomstige verdragswijzigingen