Korenwolven kunnen de aanleg van het industrieterrein Avantis (Heerlen) blokkeren, kamsalamanders tergen wethouders in Roermond en een goederenspoorlijn (IJzeren Rijn) stuit op knoflookpadden. De aanleg van een derde haven bij IJmuiden wordt vertraagd door de zandhagedis. De ontdekking van de zeggekorfslak, een beestje van pakweg 2 millimeter, heeft de aanleg van een complete autobaan (de A73 Roermond - Venlo) bijna verhinderd.

Nederland heeft zich in het kader van het Biodiversiteitsverdrag (1992) verplicht zorg te dragen voor het behoud van de biodiversiteit in ons land. Biodiversiteit staat voor biologische diversiteit en omvat de totale verscheidenheid van alle levende organismen (planten en dieren) op aarde. Biodiversiteit betreft zowel de variatie in soorten, als ook de genetische of erfelijke variatie binnen soorten en de variatie aan levensgemeenschappen of ecosystemen. In zijn simpelste en meest gebruikte vorm is de term synoniem met het totale aantal planten- en diersoorten van de gehele aarde of een deel er van. De biodiversiteit van Nederland omvat circa 24.500 diersoorten en 17.000 plantensoorten, hetgeen ongeveer 2% bedraagt van het totaal aantal soorten dat op de wereld bekend is.

Europese richtlijnen
De Europese Unie heeft speciale natuurbeschermingsrichtlijnen ontwikkeld: de Vogelrichtlijn (1979) en de Habitatrichtlijn (1992). De kern van deze richtlijnen is de bescherming van wilde flora en fauna, het treffen van compenserende maatregelen en het eventueel herstellen van een oude situatie.
De Vogelrichtlijn is de oudste. Deze omvat een samenhangend stelsel van maatregelen voor de bescherming van 181 vogelsoorten, waarvan er 43 regelmatig in Nederland verblijven. Van alle grutto’s in Europa broedt meer dan de helft in ons land.
De latere Habitatrichtlijn is een vervolg op de vogelrichtlijn met als doel de instandhouding van natuurlijke leefgebieden van flora en fauna. De drie bijlagen van de richtlijn bevatten de namen van alle beschermde soorten.
Behalve het beschermen van bedreigde dier- en plantensoorten, dienen deze twee richtlijnen nog een ander, daarmee samenhangend doel: het tot stand brengen van een Europese ecologische hoofdstructuur, een netwerk van speciale beschermingszones dwars door de Europese Unie: Natura 2000. Alle EU-lidstaten dienen daarvoor voldoende gebieden aan te wijzen: de speciale beschermingsgebieden (Special Protection Areas). Zo heeft Nederland na een waarschuwing van de Europese Commissie uiteindelijk 49 gebieden aangewezen. Het totaal aan beschermde gebieden in Nederland bedraagt nu 79 en beslaat ongeveer 20 procent van het Nederlands grondgebied. De Waddenzee, het IJsselmeer en de Veluwe zijn de grootste.
Nederland heeft ruim 20 jaar getreuzeld voordat de Vogelrichtlijn serieus werd genomen. Uiteindelijk ging de Nederlandse regering overstag, nadat de Europese Commissie eind 1999 dreigde met gerechtelijke stappen.

Informatie, inventarisatie en compensatie
Sommige lokale bestuurders worden horendol van de Habitatrichtlijn. De Heerlense wethouder Houben: “Ik ga er gillend van over mijn nek. Das en Boom is in staat een enorme chaos aan te richten. Ik raad ze daarom in Roermond aan die knoflookpad niet te onderschatten”. De gemeente Heerlen heeft voorgerekend dat 8.000 arbeidsplaatsen niet gerealiseerd kunnen worden ten gevolge van de aanwezigheid van de hamster.
Het belang van deze richtlijnen mag duidelijk zijn. De vraag is of je in elke situatie en op elk moment de Habitatrichtlijn uit de kast moet halen om een of ander (vaak prestigieus) project te torpederen of in ieder geval hinderlijk te volgen.
Het verschaffen van informatie over het bestaan van deze richtlijnen is het eerste wat dient te gebeuren. Dat gebeurt nu niet of nauwelijks. Daarnaast is het nuttig om een inventarisatie te maken van de aangewezen natuurgebieden in de gemeente en de regio. Maak dan een inventarisatie van de dieren, planten, vogels en landschappen en laat die kwetsbare gebieden markeren als onaantastbaar. Vaak worden plannen gemaakt (voor industrieterreinen, woonwijken en wegen) die strijdig zijn met deze Europese richtlijnen. Het is beter om vooraf goed geïnformeerd te zijn dan achteraf teruggefloten te worden. Dat kan leiden tot afstemming en aanpassing van de voorgenomen plannen, en opzetten van alternatieven. In deze creatieve tussenfase moeten ook de wenselijkheid en de mogelijkheden voor compensatie duidelijk op tafel komen.

Dilemma
Hoe moet je omgaan met problemen - of beter (en GroenLinkser) gezegd: mogelijkheden - die de Habitat-richtlijn oplevert. Een slak van twee millimeter die de aanleg van een weg blokkeert?
“Je mag best ergens voor staan”, aldus GroenLinks-europarlementariër Alexander de Roo. “Een heleboel diersoorten worden met uitsterven bedreigd.”
“Afhankelijk van de soort moet je de publiciteit zoeken”, is de mening van Patrick Janssen, bioloog en statenlid in Gelderland.
De onderbouwing moet in elk geval goed zijn. Verder zou er in alle verkiezingsprogramma´s (landelijk, provinciaal en lokaal) een alinea moeten komen over de implicaties van Vogel- en Habitatrichtlijn.
De Habitatrichtlijn kan een machtig breekijzer zijn om (ongewenste) investeringen in infrastructuur, bedrijventerreinen en woonwijken te traineren of zelfs te stoppen.
Maar als dit instrument te vaak wordt gehanteerd, kan het wapen bot worden. Als – letterlijk - op elk slakje zout wordt gelegd, wordt de boodschapper tot malle Henkie uitgeroepen door overheid, media en bedrijfsleven. Milieuorganisaties (en GroenLinks) kunnen dan afgeschilderd worden als onverantwoordelijken die het leven van een slakje belangrijker vinden dan werk, wonen en mobiliteit.

Meldpunt
Voor GroenLinkse raads- en statenleden is het belangrijk meteen de telefoon grijpen als ze onraad ruiken. In de regel kunnen ze terecht bij milieufederaties. Er gaan stemmen op om een Brussels Habitat-meldpunt te organiseren, maar zo ver is het nog niet.
Ook een website lijkt onontbeerlijk (met teksten van de richtlijnen, voorbeelden van de hantering en een actiehandleiding voor afdelingen). Er bestaat al een website van het Ministerie van Verkeer en Waterstaat:
-    www.minvenw.nl/rws/dww/periodieken/vianatura/010217/1.htm
Zie ook:
- www.milieuhulp.nl
- www.milieuloket.nl
- www.wwwim.nl. onder ‘regelingen’