“Een voorstel om vingerafdrukken op te nemen in paspoorten wordt door de SGP (…) kritisch bekeken,” schreef Kamerlid Kees van der Staay onlangs op livre.nl. Fijn, maar de wakkere opstelling van de SGP komt ruim drie jaar te laat. De EU-ministers van Justitie en Binnenlandse Zaken hebben al in december 2004 besloten om in elk reisdocument een chip op te nemen met een gezichtsopname én vingerafdrukken van de houder.

Dit besluit is vastgelegd in een rechtstreeks werkende verordening. Zelfs als de Kamer het recente wetsvoorstel van staatssecretaris Bijleveld wegstemt, zit Nederland vast aan de vingerafdrukplicht.

Een zoveelste voorbeeld van de wijze waarop Europa onze privacy om zeep helpt? Het is in dit geval te gemakkelijk om met beschuldigende vinger naar Brussel te wijzen, want juist de Nederlandse regering was in Europa de grote pleitbezorger van de opname van biometrische kenmerken in paspoorten. Daarbij heeft zij er, in de persoon van toenmalig minister van Vreemdelingenzaken Rita Verdonk, ook nog eens voor gezorgd dat over het besluit niet politieke debat gevoerd werd dat de kwestie verdiende.

Verdonk, in 2004 voorzitter van de Raad van Ministers, deed er alles aan om het Europees Parlement buiten de besluitvorming te houden. Accepteer dat jullie niet mogen meebeslissen over de biometrie in paspoorten, zo luidde haar dreigement tegenover de europarlementariërs, anders krijgen jullie voorlopig helemaal niets te zeggen over asiel, migratie en grensbewaking. Het parlement zwichtte helaas.

Samen met mijn PvdA- en D66-collega's heb ik nog geprobeerd om het debat aan te zwengelen. "Ze liegt of is ernstig onwetend", sprak ik over Verdonk toen ze de chantagepolitiek ontkende. Maar meer dan een paar korte krantenberichtjes leverde het niet op.

Eerlijk gezegd denk ik niet dat het Europarlement de opname van gezichtscans en vingerafdrukken in paspoorten had tegengehouden, als het in 2004 al medebeslissingsrecht had gehad. Het was heel misschien wel gelukt om voorwaarden te stellen aan het gebruik van deze gegevens: geen centrale opslag, geen instrument voor opsporing.

Dat dreigt nu in Nederland juist wel te gebeuren. Een landelijke databank met de gezichtsscans en vingerafdrukken van alle Nederlanders, dat is wat werkelijk nieuw is in het wetsvoorstel van Bijleveld. Een verregaande stap waartoe de EU geenszins verplicht. Nederland dreigt eens te meer voorop te lopen in het vestigen van een controlestaat.

Op dit moment berust de paspoortregistratie nog bij gemeentes. Politie, justitie, AIVD en MIVD hebben toegang tot de gegevens. Maar het verbrokkelde karakter van de registratie vormt een drempel voor al te uitbundig gebruik door misdaadbestrijders en inlichtingendiensten. Daarom spraken de ministers Donner, Remkes én Pechtold zich in 2005 al uit voor het centraliseren van de paspoortregistratie. Een landelijke databank, dat is wat Bijleveld nu probeert te regelen.

Volgens haar wetsvoorstel mag de officier van justitie de databank met paspoortgegevens alleen raadplegen wanneer er al een verdachte of veroordeelde is, maar diens identiteit niet vaststaat. (Voor de AIVD geldt deze beperking niet). Het het zou me niet verbazen als VVD-Kamerlid Fred Teeven ("Als je niets te verbergen hebt, heb je ook niets te vrezen.") zijn amendement al klaar heeft: geef de politie de mogelijkheid om elke vingerafdruk die zij aantreft op een plaats delict na te trekken in de nationale databank. En Alexander Pechtold – jawel, dezelfde – is zijn verontwaardigde commentaar daarop namens D66 vast al aan het instuderen. Alsof hij de function creep niet in 2005 al had kunnen zien aankomen. Hij was ervoor gewaarschuwd.

Techniek is feilbaar. Hoe vaak mislukt de verificatie van vingerafdrukken? In een proef, drie jaar geleden, ging het in 3% van de gevallen fout. Bijleveld wil daarom niet twee, maar vier vingerafdrukken nemen, en alleen van paspoortaanvragers boven de zes jaar. Maar het viel me op dat ze in haar wetsvoorstel niet aangeeft welk foutenpercentage aanvaardbaar is. Als de scan- en uitleesapparatuur bij grenscontroles in 1 op de 100 gevallen weigert om reizigers te herkennen als de persoon die in hun paspoort staat, levert dat de nodige overlast en vertraging op. Fouten zijn helemaal vervelend als de databank met vingerafdrukken gebruikt wordt voor de opsporing van misdadigers. Want dan kan zelfs de meest eerzame burger ineens verdachte zijn. Heeft u eigenlijk een alibi voor, pakweg, de avond van 24 september 2007?

Ook het risico van identiteitsfraude mag niet worde onderschat. De Duitse hackersvereniging Chaos Computer Club bewees onlangs dat eerzame burgers ook daarvan te vrezen hebben. Bijgesloten bij het verenigingsblad Die Datenschleuder ontvingen de abonnees een stukje folie met daarop de een vingerafdruk van Wolfgang Schäuble, de Duitse minister van Binnenlandse Zaken die verantwoordelijk is voor de invoering van paspoorten met vingerafdrukken. De afdruk van Schäubles rechterwijsvinger werd door de CCC van een glas afgehaald waaruit de minister tijdens een publieke bijeenkomst water had gedronken.

“Plak de folie over je eigen vinger heen en alle machines die op vingerafdrukken controleren, geloven grif dat je de Duitse minister van Binnenlandse Zaken bent,” zo schrijft Karin Spaink over deze stunt. “Dat dergelijke machines zich door zulke stukjes folie laten bedotten, heeft diezelfde CCC al eerder overtuigend aangetoond: ruim twintig machines van verschillende makelij, waaronder ook het type machines dat Duitsland wil gaan gebruiken bij grens- en paspoortcontroles, zien dergelijke folie-afdrukken voor echt aan.”

Het wordt nog vervelender wanneer, door toedoen van een fraudeur, iemands vingerafdruk onder een andere naam in de landelijke databank terecht komt. Opname van een gestolen identiteit in een centrale databank, zo schrijft Bijleveld zelf, "kan de werkelijke eigenaar van die identiteit onophoudelijk grote problemen bezorgen".

En dan de gezichtscan. Die wordt al sinds 2006 vastgelegd op een chip in nieuwe paspoorten en identiteitskaarten. Al die digitale foto's komen straks ook in Bijlevelds databank. Dat is pas echt de natte droom van Big Brother. Want de koppeling van de databank aan camera's op straat en software voor automatische gezichtsherkenning biedt ongekende mogelijkheden om ieders gangen na te gaan. Nog één of twee wetswijzigingen en dan kan de overheid aan iedereen die meer dan driemaal in de buurt van een dark room is gesignaleerd een brief toesturen over aidspreventie en de risico's van barebacking. En dat is nog een tamelijk onschuldig voorbeeld. Behalve misschien als je echtgenote de brief opent.

Onze samenleving, politici voorop, is geobsedeerd door veiligheid en controle. George Orwells roman 1984 laat zien waar deze obsessie in uitmondt. "We hebben de banden tussen kinderen en ouders doorgesneden, en tussen de mensen onderling, en tussen man en vrouw", zegt O'Brien, de handlanger van Big Brother.
Een samenleving vol wantrouwen. Een samenleving waarin afwijkende opvattingen, excentriek gedrag of zelfs maar de behoefte aan privacy niet langer worden getolereerd.

Mijn fractie in het Europees Parlement, de Groenen, heeft in 2004 tegen de opname van biometrie in reisdocumenten gestemd, en daar ben ik blij om. Het wordt hoog tijd om het besluit van de Europese ministers uit 2004 opnieuw ter discussie te stellen. Maar met de huidige samenstelling van het Europees Parlement zie ik het niet gebeuren. Gelukkig komen er weer verkiezingen aan. In juni 2009 is het zover. Dan kiezen we een nieuw Europarlement, met versterkte bevoegdheden op het gebied van justitie, inclusief de macht om nieuwe aantastingen van onze privacy te blokkeren. Wie een halt wil toeroepen aan de snuffelstaat, doet er goed aan zijn stem serieus te gebruiken.