Het klimaat op onze aarde verandert en dat komt door ons menselijk handelen, daar zijn bijna alle wetenschappers het over eens. De gevolgen van de opwarming van de aarde zijn groot en ze ontvouwen zich sneller dan verwacht. Daarom moeten we er alles aan doen om de opwarming van de aarde onder twee graden te houden.

Over weer en klimaat

Klimaat en weer zijn nauw verwant met elkaar, maar niet hetzelfde. Beiden beschrijven ze de toestand van de atmosfeer (of de lucht) rondom de aarde in termen als temperatuur, wind en neerslag. Het weer beschrijft deze toestand in uren, dagen of weken. Het klimaat is een optelsom van de gemiddelde weersomstandigheden gemeten over de langere termijn: maanden, jaren, decennia of langer.

Als we het hebben over klimaatvoorspellingen, dan hebben we het over de gemiddelde weersomstandigheden over de lange termijn. Eén koude winter of een koude zomer bewijst dus niet dat klimaatverandering niet bestaat. We berekenen de gemiddelden over een lange termijn.

Alhoewel er verschillende oorzaken kunnen zijn voor klimaatverandering, zijn wetenschappers het eens dat de klimaatverandering die we nu meten, wordt veroorzaakt door ons menselijk handelen. De belangrijkste oorzaak is de uitstoot van broeikasgassen.

De aarde als broeikas

De aarde werkt in feite als broeikas. Een deken van broeikasgassen ligt rond de aarde en zorgt ervoor dat het hier gemiddeld zo'n vijftien graden is. Deze gassen laten zonlicht de atmosfeer vrij binnenkomen. Zodra het zonlicht echter op de oppervlakte van de aarde terechtkomt, weerkaatst een deel ervan terug naar ruimte in de vorm van warmte (infraroodstraling). Broeikasgassen absorberen deze infraroodstraling waardoor er warmte in de atmosfeer wordt vastgehouden. En dat is maar goed ook, want zonder het broeikaseffect zou de aarde meer dan dertig graden kouder zijn; als een huis zonder dak, dat niet warm te stoken is.

Van de broeikasgassen is kooldioxide (CO2) is het bekendste. De uitstoot van de andere broeikasgassen, zoals methaan (CH4), lachgas (N2O) en de bekende F-gassen in koelkasten, is lager dan van CO2, maar hun isolerende werking per kilogram is veel hoger.

Opwarming van de aarde

Het probleem waar we momenteel mee te kampen hebben, is dat het broeikasgaseffect versterkt omdat de hoeveelheid broeikasgassen in de atmosfeer aanzienlijk toenemen door menselijke uitstoot. We stoken in relatief korte tijd veel gas, olie en steenkolen op die miljoenen jaren onder de grond hebben gezeten. Hierdoor warmt de aarde langzaam op.

Strikt genomen is de opwarming van de aarde slechts een onderdeel van klimaatverandering. We merken dat het klimaat ook verandert doordat het weer extremer wordt; meer regenbuien, grotere droogtes, door smeltend ijs stijgt de zeespiegel, zwaardere stormen. En dat al bij een stijging van de wereldwijde temperatuur tot nu toe met ongeveer driekwart graden.

Voor Nederland kan het smelt- en regenwater uit de Alpen en de oprukkende zee voor problemen  zorgen. En we krijgen vaker te maken met uitzonderlijk weer: soms langere hittegolven, soms juist wateroverlast door heel veel regen. Vele andere landen ondervinden nu al grote problemen van klimaatverandering: grote overstromingen in Bangladesh, enorme droogte in Noord-Afrika. Veel mensen gedwongen hun leefgebied te verlaten met alle sociale en economische ontwrichting van dien.

Snelle temperatuurstijging op de Noordpool

De waargenomen temperatuurstijging is niet gelijkmatig over onze aarde verspreid. De toename is vooral steil in het noordpoolgebied, waar het klimaatsysteem gevoeliger is dan op de meeste andere plekken ter wereld. Dit komt onder ander door zogenaamde feedback loops die de opwarming versterken.

Een feedback loop (vicieuze cirkel of terugkoppeling in het Nederlands) is een verschijnsel dat een opwarmende trend versnelt of vertraagt. Een eenvoudig voorbeeld van een versnellende terugkoppeling is smeltend ijs. Omdat ijs lichtgekleurd is, heeft het een reflecterende werking. Het kaatst de warmte voor een groot deel terug de ruimte in. Zodra de aarde warmer wordt, smelt het ijs en komt donkerder gekleurd land of water bloot te liggen. Het resultaat is dat de aarde meer warmte absorbeert en dat leidt weer tot meer smeltend ijs – enzovoorts.

Feedback loops zijn enorm complex en het inschatten van de gevolgen is enorm ingewikkeld. Het is onwaarschijnlijk dat we alle feedback loops al hebben ontdekt. Deze onzekerheden, in combinatie met historisch bewijs dat het klimaat in het verleden meerdere malen enorm snel veranderd is, verleide een prominente klimaatwetenschapper tot het vergelijken van het uitstoten van broeikasgassen met het porren van een groot monster met een stok: we weten niet precies wat de gevolgen zijn, maar het is niet verstandig.