Rapporteur Joost Lagendijk bezocht afgelopen week Kosovo. De voormalige provincie van Servië ontwikkelt zich steeds meer tot een zelfstandige staat. De Serviërs - in Kosovo en Servië - zien dat met lede ogen aan. Zijn medewerker, Luuk van der Meer, vergezelde hem en schreef een verslag.

Donderdag 12 juni
Ruim een jaar geleden waren Joost en ik ook samen in de Kosovaarse hoofdstad Pristina. Toen was de Albanese meerderheid in gespannen afwachting van de onafhankelijkheid. Die is inmiddels bereikt - tenminste op papier: op 17 februari riep het parlement de onafhankelijkheid uit. Maar nu - op 15 juni - gaat de grondwet van Kosovo van kracht en zullen de Kosovaarse instituties - het parlement, de regering, enzovoort - zelf het land besturen. De EU zal op de achtergrond de Kosovaren assistentie verlenen en in de gaten houden dat de minderheidsrechten gerespecteerd worden. Deze tweede "Onafhankelijkheidsdag" is de reden om juist nu naar Kosovo te gaan.

Hoe gaan de Kosovaren deze onafhankelijkheid tot een succes maken? Hoe zal de Servische minderheid - nog steeds ongeveer zeven procent van de bevolking - reageren? Moeten we rekening houden met een hervatting van het geweld? En is er al een plan om de economie en het energietekort aan te pakken?

De eerste brandende vraag die beantwoord moet worden, is hoe de overdracht van de soevereiniteit in zijn werk zal gaan. Dat lijkt misschien theoretisch, maar het is een probleem met verreikende praktische gevolgen. Gedurende de afgelopen negen jaar was de VN-missie, UNMIK genaamd, de baas. Daar moet nu een eind aan komen. Maar de VN-missie krijgt hierover geen instructies van het VN-hoofdkwartier in New York. Omdat de Russen faliekant tegen onafhankelijkheid zijn en de Amerikanen en meeste Europeanen voor, staken de stemmen in de VN Veiligheidsraad.

Als we aankomen in Pristina, horen we goed nieuws. Terwijl wij onderweg waren, heeft VN Secretaris-Generaal Ban Ki-moon actie ondernomen. President Tadic van Servië en president Sejdiu van Kosovo zijn per brief geïnformeerd dat UNMIK 'aangepast' zal worden aan de 'gewijzigde omstandigheden'. Ban accepteert de rol die de EU gaat spelen en, zo lezen we tussen de regels door, de Kosovaarse wens om zichzelf te besturen. Ook noemt hij in zijn brief aan Tadic een zestal tijdelijke maatregelen die de Serviërs gerust moeten stellen. Zo zal de politie in de overwegend Servische gebieden aan de VN blijven rapporteren en zal de VN er op toezien dat er overleg plaatsvindt op het gebied van infrastructuur.

We dineren met Joachim Rücker, hoofd van UNMIK en nog even de hoogste baas van Kosovo. Hij is opgelucht dat hij op het laatste moment nog instructies krijgt hoe hij moet omgaan met de Kosovaarse zelfstandigheid. Tot nu toe probeert hij zich flexibel op te stellen, maar na de vijftiende zou het echt ingewikkeld worden. UNMIK kan nu binnen enkele maanden teruggeschroefd worden tot dertig à veertig man die assisteren in contacten met de Serviërs en de vertegenwoordiging in internationale organen waar de Kosovaren niet welkom zijn. De EU zal een deel van UNMIKs taken nu overnemen. Om de Russen gerust te stellen zal de Europese politie- en justitiemissie formeel onder VN-vlag opereren en verslag uitbrengen aan UNMIK. In de praktijk vindt de aansturing van de missie voor 100% plaats vanuit Brussel.

Tussen de gesprekken over de complexe institutionele veranderingen door, komt de ober slecht nieuws brengen aan de VN-gezant: Kroatië scoort tegen Rückers vaderland Duitsland en dan nog eens.

Vrijdag 13 juni
Vandaag hebben we een druk programma. We bespreken de situatie met twee ministers, met vertegenwoordigers van de minderheden en de leiders van de Europese missies. De regeringsleden reageren gelaten op de brief van Ban Ki-moon. Ze zijn ontevreden met de zes tijdelijke maatregelen, die ze beschouwen als beloning voor de oncoöperatieve houding van (de Servische regering in) Belgrado. Toch zullen ze er niet tegenin gaan, omdat ze weten dat dit weinig op zal leveren. Vice-premier Hajredin Kuci verzekert ons dat de regering klaar is om zelf de problemen aan te pakken. Met een beetje hulp van Kosovo's vrienden dan. De regering zal uitgebreide plannen presenteren op de donorconferentie in juli in de hoop aanzienlijke bedragen binnen te slepen.

Joost Lagendijk in gesprek met Kosovaarse vice-premier Kuci

Onderhoud met de kersverse minister van Buitenlandse Zaken Hyseni

De Europese missies zijn ook klaar om hun taak te vervullen. In de publieke opinie wordt de EU vaak gezien als de volgende internationale organisatie die Kosovo gaat besturen. De vertegenwoordigers van de EU verzekeren ons dat ze zich op de achtergrond zullen houden. Ze zullen niet in de val trappen het zelf wel even te doen als de Kosovaren blunders dreigen te begaan.

's Middags hebben we indrukwekkende afspraken. Eerst spreken we met Servische leden van het Kosovaarse parlement. Zij hebben onder behoorlijke druk gestaan van hun eigen bevolkingsgroep om de Kosovaarse instituties te negeren. Met de uitvoering van een aantal projecten voor Servische vluchtelingen willen ze het respect van de Kosovaarse Serviërs winnen en bij de volgende verkiezingen iets meer van hen naar de stembus lokken. In tegenstelling tot de Servische minderheid, heeft de Roma-bevolkingsgroep weinig problemen. Althans als we de voorname leider Zulfi Merxha van de minderhedenfractie 7+ mogen geloven.

Lunch met Servische leden van het Kosovaarse parlement

Zylfi Merxha, vertegenwoordiger van de Roma-minderheid in gesprek met Joost Lagendijk

Een bezoek aan Film City, het hoofdkwartier van de NAVO-troepen bij Pristina, confronteert ons weer met de licht ontvlambare conflictsituatie waarin het jonge land verkeert. We krijgen beelden te zien van de bloedige gebeurtenissen van 17 maart, toen de UNMIK besloot een einde te maken aan de bezetting van een rechtbank in het overwegend Servische Noord-Mitrovica. De NAVO-troepen en de VN-politiemacht kregen het daarbij zwaar te verduren. We zien hoe demonstranten hun molotov-cocktails rechtstreeks bij een benzinepomp ophalen, we horen en zien het knallen van Servische handgranaten en geweren. De dood van een Oekraïense politieagent was het treurige gevolg van deze grootste gewelddadigheden in vier jaar.

's Avonds kijken we voetbal met landgenoot Pieter Feith, EU-gezant in Kosovo en het hoofd van de Europese missie ICO, die vooral zal toezien op het naleven van minderheidsrechten. Met deze internationale gezant hebben we een betere voetbalavond dan zijn collega de avond ervoor: Nederland geeft zoals bekend Frankrijk er flink van langs.

Zaterdag 14 juni
's Ochtends bezoeken we Luan Shllaku, vertegenwoordiger van het Open Society Instituut in Kosovo, een innemende man die ons - met een onophoudelijke woordenstroom - alles vertelt over de politieke machtsverhoudingen en de vele maatschappelijke initiatieven die hij neemt. Hij is misschien wel de grootste milieuactivist van Kosovo, aangezien zijn protesten een plan voor een gigantische bruinkoolcentrale vlakbij Pristina voorlopig hebben stilgelegd. Wij zijn natuurlijk blij met het afblazen van deze smerige centrale, maar merken wel op dat stroomstoringen en energiegebrek een rem zetten op Kosovo's economische ontwikkeling. Volgens Shllaku kan Kosovo makkelijk af met een kleinere centrale in een minder dichtbevolkt gebied.

Op terras met Luan Shllaku (Open Society Instituut)

Als we afscheid hebben genomen van Shllaku, rijden we naar Gracanica. Gracanica is een klein Servisch dorpje in een overwegend Albanees gebied. Hier debatteert Joost met een groep politiek actieve Serviërs, vooral jongeren. Een deel van de groep hebben we al eerder getroffen in 2007, toen zij Brussel bezochten.

De gemoedelijke sfeer wordt gespannen als we de kern van het conflict bespreken. De aanwezigen blijken niet bereid deel te nemen aan de Kosovaarse instituties. In plaats daarvan richten ze raden op waarin alleen Serviërs zijn vertegenwoordigd. "Dankzij jullie leven wij in het verleden," zegt een Servische student. "Jullie hebben ons een oplossing opgedrongen die we nooit zullen accepteren." "Op papier hebben we de beste constitutie en de meeste rechten," zegt een ander, "Maar in de praktijk worden we gediscrimineerd en genegeerd."

"Jullie hebben klachten over de wegen, over de energievoorziening, over de politie," houdt Joost hun voor. "Maar als jullie niet willen deelnemen aan de structuren van Kosovo, dan kunnen jullie niets aan jullie lot veranderen. Belgrado kan deze problemen niet oplossen. Pristina zal het moeten doen." Joost noemt het voorbeeld van de Servische parlementariërs die we spraken, die een ambitieus huisvestingsproject hopen te verwezenlijken vlakbij Gracanica. De aanwezigen reageren sceptisch. Dan moeten we de bijeenkomst afbreken. De studenten moeten weer terug naar Noord-Mitrovica om hun college Europese integratie te volgen.

Onze laatste bijeenkomst is een ontspannen discussie met Albanese studenten in een hippe kroeg in Pristina. Zij hebben nog wel een paar vragen over de ingewikkelde structuur van de VN en EU-vertegenwoordigingen die Joost zo duidelijk mogelijk beantwoord. Ze laten blijken onderhand wel een beetje ongeduldig te zijn. "We bieden de Serviërs alle rechten die ze kunnen wensen. We hebben alle adviezen opgevolgd die het Westen ons hierover heeft gegeven," zegt een studente. "En dan weigeren de Serviërs daar gebruik van te maken, maar gaan ze hun eigen parlement oprichten."

Van de studenten horen we weer wat we van Shllaku ook hebben gehoord: de Kosovaarse politici worden gezien als marionetten van de internationale gemeenschap. Misschien is dat ook een verklaring voor het gebrek aan pers bij onze bezoeken aan ministers - in tegenstelling tot vorig jaar.

Discussie met Kosovaarse jongeren

Tot slot spreken we nog even over voetbal. Kosovo mag niet lid worden van de UEFA, omdat het nog niet door genoeg landen erkend wordt als onafhankelijke staat. De Kosovaren supporten daarom alleen de teams van landen die Kosovo erkend hebben. Van Nederland hebben ze dus genoten gisteren. Griekenland - Rusland laten ze vanavond aan zich voorbijgaan.

Zie ook: