Neelie Kroes, de beoogd eurocommissaris voor mededinging, probeert de twijfels aan haar onafhankelijkheid weg te nemen. Met commissievoorzitter Barroso is zij een gedragscode overeengekomen.

Volgens deze code zal zij zich in haar eerste jaar als commissaris beroepen op een verschoningsrecht wanneer zij te maken krijgt met bedrijven waarmee zij in het verleden zakelijke banden had. In de jaren daarna zal zij zich afzijdig houden bij kwesties die gespeeld hebben bij een bedrijf in de periode dat zij er werkte. Helaas schept zo’n verschoningsrecht meer problemen dan het oplost.

Door het opstellen van een gedragscode met een verschoningsrecht erkennen Kroes en Barroso dat het uitgebreide zakennetwerk van Kroes een belemmering vormt voor de uitoefening van haar nieuwe functie, die volstrekte onafhankelijkheid vergt. Het feit dat Kroes tot voor kort nauw betrokken was bij tal van bedrijven, als commissaris, directielid of adviseur, kan de objectiviteit van haar oordeel in mededingingszaken aantasten, of althans de schijn van partijdigheid wekken.

Een verschoningsrecht lost dit probleem niet op. De grenzen ervan zijn namelijk betwistbaar. Kan het verschoningsrecht wel beperkt blijven tot de bedrijven of kwesties waarmee Kroes in het verleden directe bemoeienis had? Hoe onpartijdig is Kroes’ oordeel in zaken waarbij concurrenten van deze bedrijven betrokken zijn? Franse politici hebben al betoogd dat Kroes, die commissaris was bij Volvo, geen besluiten mag nemen over concurrent Renault. En het probleem blijft niet beperkt tot de autobranche. Kroes was actief voor bedrijven in de sectoren bouw, mobiele telefonie, transport en logistiek, bankwezen, verzekeringen, accountancy, olie en voeding. Haar activiteiten in de informatietechnologie kunnen er zelfs toe leiden dat in de meest geruchtmakende van de lopende mededingingszaken, die tegen Microsoft, twijfels ontstaan over haar onafhankelijkheid. Zij dreigt de gevangene te worden van haar zakennetwerk.

Kroes was van 1990 tot 2004 commissaris bij Ballast Nedam, een van de hoofdrolspelers in de Nederlandse bouwfraude. Een vorm van kartelvorming die vooral door nationale mededingingsautoriteiten wordt aangepakt, maar soms ook bij de Europese Commissie belandt. Ongeacht of Kroes op de hoogte was van de samenspanningspraktijken en schaduwboekhoudingen van de Nederlandse bouwers, haar betrokkenheid bij de sector kan haar oordeel in vergelijkbare kartelzaken kleuren. Is het niet verstandiger dat ze zich afzijdig houdt in alle gevallen waarin bedrijven ervan verdacht worden door vooroverleg overheidsaanbestedingen te hebben gemanipuleerd?

Kortom: het verschoningsrecht voorkomt geen discussies over de onafhankelijkheid van mededingingscommissaris Kroes in de komende jaren, maar roept deze juist op. Daarbij staat niet alleen de publieke geloofwaardigheid van de Commissie op het spel, maar ook de juridische houdbaarheid van haar maatregelen tegen staatssteun, marktdominantie en kartelvorming. De bedrijven waarover Kroes een oordeel moet vellen beschikken over uitgebreide teams van spitsvondige advocaten, die elke zwakte van hun tegenspeler uitbuiten. Niet voor niets heeft de juridische dienst van de Europese Commissie gewaarschuwd dat bedrijven die Kroes’ beslissingen aanvechten bij de Europese rechter het argument van belangenverstrengeling kunnen aanvoeren. Kroes’ rijke ervaring in het zakenleven kan de Europese Unie duur komen te staan.

De besluiten waarvoor Kroes zich verschoont zullen soms door de voltallige Europese Commissie worden genomen, maar meestal door een andere eurocommissaris. Wanneer Kroes alle twijfel aan het onafhankelijke oordeel van de Commissie wil voorkomen, ontstaat een situatie waarin de EU feitelijk twee mededingingscommissarissen heeft. Zo’n duobaan schept verwarring over verantwoordelijkheden. Barroso zal het Europees Parlement moeten uitleggen waarom hij de mededingingsportefeuille niet heeft toevertrouwd aan een eurocommissaris met minder zakelijke connecties.

Kathalijne Buitenweg is lid van het Europees Parlement voor GroenLinks