Polen

Premier: Mateusz Morawiecki
Partij: Law and Justice (PiS)
Lid van Europese Conservatieven en Hervormers (ECR) in het Europees Parlement

Ook de Poolse regeringspartij PiS neemt het niet zo nauw met de rechtsstaat en tast met hoge snelheid de onafhankelijke rechtspraak aan. Zo kwam de regering met een omstreden muilkorfwet waarmee ze Poolse rechters op het matje kan roepen als zij zich uitspreken tegen de regering. Daarnaast is PiS actief bezig met het inperken van Poolse grondrechten, met name van LHBTIQ-ers. Zo zijn er 'LHBTIQ-vrije zones' ingesteld, wordt ‘traditionele gezinsvorming’ gepromoot en is abortus alleen onder speciale omstandigheden, zoals verkrachting, toegestaan. De PiS-partij probeert sinds jaren een totaalverbod op abortus door te voeren maar stuit telkens op groot verzet vanuit de bevolking.

De afbraak van de rechtsstaat en fundamentele rechten door Poolse regering staat al een tijd op het vizier van de Europese Commissie en het Europees Parlement. Er is daarom, na verschillende waarschuwingen en dwangmaatregelen, een artikel 7-procedure gestart. Maar ook deze procedure ligt vast in de Europese Raad.

Hongarije

Premier: Viktor Orbán
Partij:  Hungarian Civic Alliance (Fidesz)
Lid van de Europese Volkspartij (EVP) in het Europees Parlement

Sinds het aantreden in 2010 van de Fidesz-partij in de Hongaarse regering hebben de rechterlijke macht, de persvrijheid en de grondrechten van burgers het flink moeten ontgelden. Rechters werden met vervroegd pensioen gestuurd, EU-fondsen verdwenen in de zakken van de Hongaarse premier Orbán en consorten en onafhankelijke media werden opgekocht en veranderden in spreekbuizen van de regeringspartij. 

Op initiatief van voormalig GroenLinks-Europarlementariër Judith Sargentini startte het Europees Parlement in 2018 een artikel 7-procedure tegen de Hongaarse Christendemocratische regeringspartij Fidesz. Hiermee zou de Hongaarse regering in het uiterste geval haar stemrecht verliezen in de Raad van Ministers en dus niet meer kunnen meebeslissen over Europese wetgeving. Om de artikel 7-procedure daadwerkelijk te kunnen voltooien, moeten alle overige lidstaten van de Europese Unie instemmen. De strafprocedure zit momenteel muurvast omdat EU-landen die ook rechtsstatelijke problemen hebben hun vetorecht gebruiken om de artikel 7-procedure te blokkeren. 

Meer weten over de strijd van Judith in het Europees Parlement? Bekijk hier de mini-documentaire: A European Struggle for Democracy in Hungary.

Bulgarije

Premier: Bojko Borrisov
Partij: National Assembly of Bulgaria (GERB)
Lid van de EVP in het Europees Parlement

Bulgarije zit midden in een politieke crisis door de massale corruptie in het land. De centrumrechtse regering zou haar oren laten hangen naar de oligarchen in het land en knoeien met EU-subsidies. Verder zijn er ook zorgen over hervormingen binnen de rechterlijke macht, waarbij de procureur-generaal, als hoogste ambtenaar van het openbaar ministerie, te veel macht heeft. Hij kan alleen uit functie ontheven worden door een aanbeveling van de Bulgaarse Hoge Justitiële Raad aan de president, waar de procureur-generaal zelf ook lid van is.

Uit het jaarlijkse rapport van de Europese Commissie over de kwaliteit van de rechtsstaat blijkt ook dat er zorgen zijn over de mediavrijheid in het land. Zo worden journalisten off- en online belaagd en schijnen politici media-kanalen te bezitten. Ook het lage vertrouwen in instellingen voor corruptiebestrijding leidt tot wanhoop bij Bulgaren. Al maanden vinden massale protesten plaats waarbij de demonstranten het aftreden van de regering eisen. 

Hoewel de Europese Commissie Bulgarije sinds haar toetreding in 2007 toeziet, middels het Samenwerking en Toetsing Mechanisme, toont Commissievoorzitter Ursula von der Leyen nog weinig daadkracht tegen de zorgwekkende ontwikkelingen in het land. De Europese Groenen roepen de Europese Commissie op tot opschorting van EU-subsidies en een intensivering van fraudebestrijding op Europees niveau.

Roemenië

Premier: Ludovic Orban
Partij: Partidul National Liberal (PNL)
Lid van de EVP in het Europees Parlement

Sinds de toetreding van Roemenië in 2007 heeft het land hervormingen doorgevoerd die een aanval zijn op de onafhankelijkheid van de rechterlijke macht en corruptiebestrijding. Daarnaast is er weinig transparantie welke bedrijven de eigenaar zijn van de media en ontbreken juridische waarborgen voor de redactionele onafhankelijkheid. Media kunnen daarmee gemakkelijk ingezet worden voor politieke doeleinden.

In 2019 stelde de Europese Commissie, middels het Samenwerking en Toetsing Mechanisme, vast dat autoriteiten in Roemenië de rechtsstaat stelselmatig ondermijnt. De Commissie liet destijds weten dat een artikel 7-procedure niet uitgesloten zou worden als het land niet snel stappen zou zetten de rechtsstatelijke situatie te verbeteren. De Roemeense regering kondigde in 2020 aan mee te werken om onder andere de onafhankelijkheid van de rechtspraak beter te waarborgen. Toch heeft zij dit inmiddels weer uitgesteld vanwege aanstaande nationale verkiezingen en de Covid19-pandemie.

Malta 

Premier: Robert Abela
Partij: Malta Labour Party (MLP)
Lid van de Socialisten en Democraten (S&D) in het Europees Parlement

De Maltese regering kent vooral problemen met de rechtspraak, het witwassen van geld en corruptie. In 2017 kwam Malta groot in het nieuws met de moord op de journalist, Daphne Caruana Galizia. Zij bracht grootschalige corruptie binnen de nationale politiek aan het licht. Dit werd dan ook gezien als een aanval op de vrijheid van meningsuiting en leidde tot bezorgdheid over de mediavrijheid en veiligheid van journalisten in Malta. 

In december 2019 vond op initiatief van de Europese Groenen in het Europarlement een debat plaats over de rechsstaatschendignen op Malta, nadat bekend werd dat politici gelinkt werden aan de moord op de Daphne Galizia. Het Parlement steunde een oproep aan de Europese Commissie om een gesprek te starten over de staat van de rechtsstaat in het land. Ook de Commissie riep op tot gerechtigheid legde een aantal structurele hervormingen voor aan Malta op gebied van rechtsprakelijke benoemingen, persvrijheid en de strijd tegen corruptie. Het Maltese Parlement ging, unaniem, akkoord met  het verbeteren van ‘checks and balances’, door het inperken van de macht van de premier en het parlement. Deze hervormingen hebben als doel de rechterlijke onafhankelijkheid en het systeem van gescheiden machten te versterken.

Tsjechië 

Premier: Andrej Babiš
Partij: Action of Dissatisfied Citizens (ANO)
Lid van RENEW Europe (RENEW) in het Europees Parlement

In een gelekt EU-rapport kwam in 2019 naar buiten dat de Tsjechische premier Andrej Babiš miljoenen Europese landbouwsubsidies wegsluisde naar zijn eigen bedrijf, Agrofert. Dit is een van de grootste ontvangers van EU-subsidies in Tsjechië. In Praag gingen honderdduizenden mensen de straat op om te demonstreren tegen de belangenconflicten van Babiš. 

In een onderzoek van de Europese Commissie werd in mei 2019 bevestigd dat Babiš de landbouwsubsidies onrechtmatig heeft gebruikt. In juni 2019 riep het Europees Parlement op om extra mechanismen in te stellen die misbruik van EU-gelden moet voorkomen. Betalingen uit de EU-begroting naar bedrijven die gelinkt zijn aan Babiš zijn inmiddels opgeschort.

Slowakije

Premier: Igor Matovic
Partij: Freedom and Solidarity (SaS)
Lid van ECR in het Europees Parlement

Uit het jaarlijkse rapport over de staat van de rechtsstaat van de Europese Commissie blijkt dat er grote zorgen zijn over de onafhankelijke rechtspraak in het Slovakije. Vanaf 2019 liepen deze zorgen verder op doordat de regering aangekondigde benoemingsprocedures van rechters anders in te richten en een vaste pensioneringsleeftijd in te stellen. Volgens het rechtsstaatrapport van de Commissie is er ook te weinig capaciteit om corruptie echt op te sporen, te onderzoeken en vervolgen. Als verklaring daarvoor wijst men naar een gebrek aan middelen en toegewijde anti-corruptie specialisten binnen, bijvoorbeeld, het openbaar ministerie. Verder zijn lobbyactiviteiten niet gereguleerd en ‘draaideur’-bepalingen zwak en ontbreken concrete regels die moeten verhinderen dat politici mediabedrijven kunnen opkopen. 

Het Europees Parlement riep de Commissie in 2019 op een verdiepend, onafhankelijk onderzoek te starten naar de corruptie en fraude in het land. De in 2020 aangetreden regering kondigde aan de strijd tegen corruptie als hoogste prioriteit te hebben.