Het gisteren gepresenteerde regeerakkoord van CDA, PvdA en ChristenUnie belooft een ‘actieve en constructieve rol van Nederland in Europa en de wereld’, maar de plannen wijzen daar niet op. De angst blijft regeren: voor de Europese Unie en voor de publieke opinie.

“De coalitie neemt afscheid van uitbreiding en verdieping als motoren voor de Europese samenwerking, zonder daar een nieuw, wervend Europees project voor in de plaats stellen”, constateert Kathalijne Buitenweg, europarlementariër voor GroenLinks. “Je komt er niet met te stellen dat nationale en Europese bevoegdheden beter afgebakend moeten worden, hoe zinnig dat op zich ook is. Je moet mensen er tevens van overtuigen dat we Europa echt nodig hebben voor bepaalde uitdagingen, van de aanpak van de klimaatcrisis tot de oplossing van het Palestijns-Israëlische conflict. Daarbij moet je duidelijk maken welke bevoegdheden en instrumenten de Europese Unie op haar beurt nodig heeft en hoe je de burgers daarover zeggenschap wilt geven. Over deze kwesties zwijgt het regeerakkoord helaas.”

Angst voor referendum
De coalitiepartijen willen afgaan op het oordeel van de Raad van State bij de vraag of over een nieuw EU-verdrag een nieuw referendum moet worden gehouden. “Dat is laf”, vindt Buitenweg. “Een politieke keuze wordt zo doorgeschoven naar juristen.” Zij vreest bovendien dat dit ertoe leidt dat de regering bij de onderhandelingen over een nieuw EU-verdrag een zeer minimalistische opstelling kiest. “Veel burgers willen dat hun individuele vrijheden en sociale rechten beschermd worden tegen Europese bemoeizucht. Daarvoor moet je de grondrechten verankeren in een Europees verdrag. Maar dat vergroot de kans dat de Raad van State aan het verdrag een constitutionele strekking toekent en een referendum aanbeveelt. Daar is de coalitie bang voor, dus dreigen we een verdrag te krijgen dat minder rechtsbescherming biedt dan de verworpen Grondwet. Een merkwaardige vertaling van de referendumuitslag.”

“De burgers die in 2005 tegen de Europese Grondwet stemden deden dat niet omdat zij zo tevreden waren met het huidige Europa. Integendeel. Zij wilden de EU ingrijpender op de schop nemen dan de Grondwet deed. Het is paradoxaal dat de nieuwe regering nu denkt aan de bezwaren tegemoet te komen door veel bij het oude te laten in Europa.”

Minimale inzet
In alle debatten en opiniepeiling komt het verlangen naar democratisering van de EU bovendrijven. De coalitie geeft ook hieraan een zeer minimale invulling, stelt Buitenweg vast. “De positie van nationale parlementen versterken is prima. Maar burgers willen ook directe zeggenschap over Europa. Waarom geen pleidooi voor het Europees burgerinitiatief, voor Europawijde referenda, voor Europese verkiezingen die bepalen welke partij de Commissievoorzitter levert?”

“Het beste wat over het regeerakkoord gezegd kan worden is dat de tekst verbeteringen van de rechtsbescherming en de zeggenschap van burgers in Europa ook niet uitsluit. Dat biedt misschien mogelijkheden voor GroenLinks in de Kamer.”

Samen achter de dijken
Daarentegen is de opstelling van Nederland in het komende debat over de Europese landbouwpolitiek wel behoorlijk dichtgetimmerd, volgens Buitenweg. “De coalitie houdt vast aan de huidige inkomenstoeslagen voor boeren. Dat beperkt de mogelijkheden om de landbouw ingrijpend te vergroenen en geld vrij te spelen op de Europese begroting voor andere prioriteiten. Het CDA heeft hier duidelijk zijn slag geslagen.”

Het motto van de nieuwe coalitie is ‘Samen werken, samen leven’. Volgens Buitenweg mag daar ‘samen achter de dijken’ aan worden toegevoegd. “De regeringspartijen zijn niet alleen behoudzuchtig en betuttelend, maar ook bang voor de buitenwereld.”