In de onderhandelingen over de Europese Grondwet doet de Nederlandse regering, op instigatie van minister Zalm, voorstellen die de Europese Unie nog minder democratisch maken dan zij nu is. Cruciale besluiten over de besteding van Europees geld dreigen naar de achterkamertjes te verhuizen. Daarmee stelt het kabinet-Balkenende de steun van progressieve partijen voor de Europese Grondwet in de waagschaal.
In juli leverde de Europese Conventie onder leiding van Giscard d’Estaing een blauwdruk voor een Europese Grondwet af. Sinds oktober onderhandelen de regeringen van de huidige en toekomstige EU-landen in een zogenaamde Intergouvernementele Conferentie (IGC) over de definitieve tekst van de Grondwet. Eenieder die hoop koestert dat de IGC tot verbetering van de Conventie-voorstellen leidt, mag zijn illusies onderhand wel opbergen. De IGC, zo is inmiddels duidelijk, gaat niet over het verbeteren, maar over het terugschroeven van de Conventie-voorstellen.
Dezelfde regeringen die eerder deelnamen aan de openbare discussies in de Conventie en tekenden voor het resultaat, voelen zich vrij om de bereikte compromissen weer open te breken nu zij hun zegje kunnen doen achter de gesloten deuren van de IGC. Als alle nationale eisen worden gehonoreerd, blijft er niets over van de democratische vernieuwingen waarover de Conventie het eens werd. Het is nu dan ook zaak om het werk van de Conventieleden te verdedigen tegen nationale behoudzucht.
Ook de Nederlandse regering wenst ‘zo dicht mogelijk bij het resultaat van de Conventie te blijven’. Maar ondertussen is minister Zalm mede-aanstichter van een couppoging die het hele idee van een Europese Grondwet tot een farce dreigt te maken. Eind oktober legden de Europese ministers van Financiën, verzameld in de Ecofin-raad, een pakket voorstellen op tafel om hun eigen rol in de Europese besluitvorming aanzienlijk te vergroten, ten koste van het Europees Parlement en de Europese Commissie.
Het Europarlement, aldus Ecofin, zou niet langer mogen meebeslissen over de meerjarenbegroting van de EU. In de besluitvorming over de jaarlijkse begroting zou de volksvertegenwoordiging alleen nog maar haar zin krijgen bij begrotingsposten waarvoor zij een lager bedrag voorstelt dan de ministers van Financiën. En passant zou ook het recht van de europarlementariërs om de hele begroting te verwerpen worden geschrapt.
De hoofdprijs voor Zalm en de VVD vormt het feit dat Ecofin, anders dan de Conventie, het nationale vetorecht over de meerjarenbegroting wil handhaven. Dat is één van de prioriteiten van het kabinet-Balkenende in de IGC, hoe twijfelachtig het effect ervan ook is. Behoud van het veto geeft immers niet alleen landen zoals Nederland die veel contributie afdragen aan Brussel de mogelijkheid om financiële hervormingen te blokkeren, maar ook landen zoals Spanje die nu grote netto-ontvangers zijn. Tel uit je winst. Zo komen we nooit af van de Europese subsidies voor de teelt van tabak of voor het leegvissen van Afrikaanse kustwateren.
Nog minder begrijpelijk dan het gedrag van Zalm is dat van zijn collega’s op Buitenlandse Zaken, De Hoop Scheffer en Nicolaï. Zij namen bovenstaande Ecofin-voorstellen meteen over en agendeerden die officieel in de IGC. Daarmee pleegden zij verraad aan de officiële inzet van het kabinet om het volledig begrotingsrecht van het Europees Parlement te verdedigen. De Ecofin-voorstellen ontnemen het parlement zelfs bestaande rechten. Ze stellen, in de woorden van het Britse liberale Conventielid Andrew Duff, ‘de autocratie van de ministers van Financiën boven de parlementaire democratie’. Een Grondwet zonder parlementair begrotingsrecht is de naam Grondwet niet waard. Nicolaï moet nattigheid gevoeld hebben toen hij vorige week in de Eerste Kamer, in strijd met de waarheid, ontkende dat de regering deze Ecofin-voorstellen had ingebracht in de IGC.
En het wordt nog erger. Het Ecofin-pakket draait ook het voorstel van de Conventie terug om de Europese Commissie een sterkere rol te geven bij het toezicht op de afspraken rond de euro. Of je nu het huidige Stabiliteitspact overeind wilt houden (D66) of een conjunctuurgevoeliger pact bepleit (GroenLinks, PvdA), na de botte weigering van Parijs om zijn begroting op orde te brengen is het duidelijk dat Brussel een sterker politiek gezag nodig heeft om nationale begrotingsdiscipline af te dwingen. Dat gezag kan alleen de onafhankelijke Commissie uitoefenen. Door een verzwakking van de Commissie te accepteren, in ruil voor een dubieus vetorecht over de meerjarenbegroting, heeft Zalm zijn prioriteiten volstrekt verkeerd gekozen. Zelfs de VVD kan niet blij zijn met een Ecofin-deal die de euro ondermijnt.
Het kabinet, Zalm voorop, is hard op weg om de steun van het Europees Parlement voor de Europese Grondwet te verspelen. Nederland en andere EU-landen zullen referenda houden over deze Grondwet. Het is ons een raadsel hoe die volksraadplegingen goed kunnen aflopen als het Europarlement zich tegen de Grondwet keert.
De steun van D66, GroenLinks en de PvdA voor de Europese Grondwet is evenmin vanzelfsprekend. We beschouwen de blauwdruk van de Europese Conventie als een flinke stap vooruit naar een democratisch, transparant en betrouwbaar Europa. Een verwaterde Grondwet die het democratisch tekort van Europa vergroot zullen wij niet steunen.