Het verdrag van Schengen is vernoemd naar het Luxemburgse plaatsje waar EU-leiders afspraken om vanaf 1995 aan de binnengrenzen van Europa niet langer op paspoorten te controleren. Na meer dan twintig jaar is het een van de grootste successen van Europese samenwerking: elke dag passeren 3,5 miljoen mensen onze binnengrenzen. Er zijn zelfs 1,7 miljoen mensen die dagelijks in een ander EU-land werken dan waar ze wonen. Toch staan de Schengenafspraken onder druk omdat EU-landen uit angst voor vluchtelingen grenscontroles wil invoeren.

Schengen is meer dan reizen zonder paspoort. EU-landen spraken ook af om dezelfde regels te hanteren voor het verstrekken van visa en om beter samen te werken op het gebied van politie en justitie. In feite geeft het verdrag handen en voeten aan het Europees principe van vrij verkeer van personen, een van de belangrijkste (en meest herkenbare) onderdelen van de Europese Unie voor ons allemaal.

Tijdelijke grenscontroles

Schengen staat het laatste jaar echter op losse schroeven omdat EU-landen (en niet-EU-landen die wel meedoen aan Schengen) besluiten tijdelijke grenscontroles in te voeren. Inmiddels doen acht van de 26 Schengen-landen dat. Dat mag volgens het verdrag niet langer dan zes maanden en alleen wanneer er een ernstige dreiging voor de openbare orde of binnenlandse veiligheid van een land is, bijvoorbeeld bij een groot evenement als een WK voetbal. In het verdrag staat dat vluchtelingenstromen in principe geen reden mogen zijn om grenscontroles in te voeren. Sowieso moet een vluchteling volgens de afspraken altijd asiel kunnen aanvragen bij een grenspost; een grenscontrole houdt vluchtelingen dus niet buiten.

Griekenland

Griekenland ligt onder een vergrootglas omdat het er niet in slaagt om haar controles aan de EU-buitengrens volgens de Schengenafspraken op orde te hebben. Het is echter de vraag of Griekenland dat te verwijten valt, als je ziet hoeveel vluchtelingen dagelijks de oversteek maken naar de Griekse eilanden die vlak voor de Turkse kust liggen. Het probleem ligt eerder bij de Dublin-afspraken, waarin staat dat een asielzoeker in het eerste EU-land waar hij aankomt asiel moet aanvragen. Die aanvragen kan Griekenland al jaren niet aan, waardoor vluchtelingen doorreizen naar Duitsland en Nederland.

Overigens is het bestraffen van Griekenland vooral een politiek drukmiddel, het land grenst immers nergens aan een ander Schengenland; het heeft dus geen interne grenzen. Vluchtelingen reizen via de Balkanroute via niet-Schengenlanden als Macedonië en Servië door naar West-Europa.

Economische kosten van grenscontroles

Het sluiten van grenzen binnen de EU lijkt op het eerste gezicht misschien een oplossing om vluchtelingen buiten de deur te houden, maar de economische gevolgen van het opzeggen van Schengen zijn groot. De Europese Commissie berekende als voorbeeld dat het sluiten van de grens tussen Denemarken en Zweden op de Øresundbrug 300 miljoen euro per jaar kost aan verloren handel en vertragingen. De toeristensector in heel Europa zou tussen de 10 en 20 miljard euro per jaar verliezen. Volgens een onderzoek zouden de economische kosten tot 2025 zelfs oplopen tot 1.430 miljard euro. (Leestip: The economic impact of suspending Schengen)

Het tornen aan de Schengen-afspraken zou een grote fout zijn. De Europese Commissie is zich daarvan bewust en werkt (pdf) aan een plan om de grenscontroles voor het eind van het jaar weer af te schaffen. Al geeft de Europese Commissie zelf toe dat daarbij de wettelijke termijn van zes maanden wordt overschreden. Los van de acute vluchtelingencrisis die de EU-regeringsleiders proberen te tackelen (met wisselend succes), werkt de Europese Commissie aan het updaten van de Dublin-afspraken over asielaanvragen in Europa.

Politiek signaal

Het instellen van grenscontroles aan binnengrenzen is dus vooral een politiek signaal waarmee onwillige EU-landen laten weten dat ze geen zin hebben in een gezamenlijke oplossing voor de vluchtelingencrisis. Maar we weten allemaal dat we alleen door Europese samenwerking stappen kunnen zetten in het managen van deze crisis; eerst voor de vluchtelingen die klem zitten op de Balkan en dan door een betere opvang van vluchtelingen in Turkije. Maar dat is makkelijker gezegd dan gedaan.
En tot die tijd heb je dikke kans om in een file te staan voor een grenscontrole.