Op 29 maart 2019 verlaat het Verenigd Koninkrijk de Europese Unie. Voor het VK en de EU dringt de tijd om op tijd een akkoord te bereiken over de toekomstige samenwerking. Deze week houden de Conservatieven, de Britse regeringspartij, hun partijcongres. Nu de onderhandelingen tussen het VK en de EU zijn vastgelopen zoekt premier Theresa May daar politieke ruimte om toch tot een akkoord te komen zodat een no-deal voorkomen kan worden. We beantwoorden vijf vragen over de stand van zaken.

1. Wat is de Britse inzet voor de toekomstige relatie tussen de EU en het VK?

De Britse Tories zijn intern verdeeld over hoe ‘hard’ de Brexit moet worden. Aan de ene kant zijn er politici die pleiten voor een zachte Brexit waarbij het VK lid blijft van de interne markt en de douane-unie en dus grotendeels de EU-regels zal moeten overnemen, zonder dat het zelf invloed heeft over de inhoud van deze regels. Aan de andere kant zijn er politici die pleiten voor een harde Brexit waarbij het VK volledig uit de interne markt stapt en een handelsakkoord sluit met de EU waarbij het VK zoveel mogelijk vrijheid krijgt over regulering, handels- en migratiebeleid.

Premier May heeft geprobeerd om deze twee kampen te verzoenen met het zogenaamde Chequers-voorstel. In dit voorstel stapt het VK met één been uit de douane-unie, maar blijft het onderdeel van de interne markt voor goederen. Dat betekent dat het VK de regels voor de handel in goederen grotendeels overneemt van de EU en geen douanecontroles invoert, maar wel een eigenstandig extern handels- en migratiebeleid gaat voeren.

2. Hoe reageerden de zevenentwintig EU-leiders in Salzburg op het Britse Chequers-voorstel?

Het Chequers-voorstel gaat op twee cruciale punten in tegen de principes die de zevenentwintig EU-leiders met elkaar hebben afgesproken. Aangezien premier May het als enige optie presenteerde, ontstond er een patstelling.

Ten eerste wil de EU vasthouden aan het principe dat volledige toegang tot de interne markt voor goederen samengaat met de andere hoekstenen van de Europese Unie: vrij verkeer van personen, diensten en kapitaal.

Als het VK slechts één van deze vrijheden respecteert, knaagt dit aan de fundamenten van de EU. Het zou een niet-lidstaat dezelfde rechten geven als een lidstaat, zonder aan dezelfde plichten te voldoen. Iedere lidstaat zou kunnen vertrekken en alleen de krenten uit de pap halen die het lust. Dit ondergraaft de moeizaam bereikte Europese integratie voor de achterblijvers. Het gaat de zevenentwintig er dus niet om dat de EU ‘streng’ of ‘straffend’ optreedt tegenover het VK, maar om de bereikte Europese integratie niet te schaden door een vertrekkende lidstaat.

Ten tweede zou het verlaten van de douane-unie problemen opleveren tussen de grens van Ierland en Noord-Ierland. Om te garanderen dat goederen die van Noord-Ierland naar Ierland op de EU-markt belanden aan alle eisen voldoen, zou het noodzakelijk worden om deze te controleren. Daarmee zou er een nieuwe grens ontstaan in Ierland die de moeizaam bereikte stabiliteit en vrede tussen Ierland en Noord-Ierland kan verzwakken. Dat is onacceptabel voor de EU.

3. Welke opties liggen nu op tafel?

  • Een zachte Brexit
    De Britse regering zou kunnen bewegen richting een zacht vertrek uit de EU. Daarbij zou Groot-Brittannië een vergelijkbare status krijgen als Noorwegen en daarnaast deel blijven uitmaken van de douane-unie. Dit zou de handel nauwelijks verstoren en niet tot een nieuwe grens leiden in Ierland. Echter, hiermee behoudt het VK grotendeels de plicht om EU-regels over te nemen zonder dat ze daarover nog kunnen meebeslissen. Dit gaat in tegen veel Tories die volledige beleidsautonomie voor het VK aan hun keizers beloofden.
  • Een scheiding binnen het VK
    Een andere Brexit die acceptabel zou zijn voor de EU, is een ‘hard’ vertrek van het VK uit de EU, maar met behoud van een douane-unie tussen Ierland en Noord-Ierland. Dit zou de een nieuwe grens op het Ierse eiland voorkomen. Dit zou echter leiden tot een nieuwe grens binnen het VK tussen Noord-Ierland en Groot-Brittannië. Premier May heeft deze optie zelf uitgesloten en datzelfde geldt voor haar coalitiepartij DUP (de Noord-Ierse protestantse partij).
  • No-deal
    Als de Britse regering voet bij stuk houdt, is er een reëel risico dat het VK de unie verlaat zonder dat daarover een akkoord is bereikt. Van de een op de andere dag wordt het VK dan een land zonder soepele toegang tot de Europese markt en zonder afspraken over toekomstige politieke samenwerking. Dat betekent dat de handel en samenwerking tussen de EU en het VK ernstig verstoord wordt, met mogelijk grote economische en politieke consequenties. Voor de Ierse kwestie is een noodoplossing afgesproken die een harde grens op het Ierse eiland moet voorkomen.
  • Verkiezingen of een nieuw referendum
    Door de interne verdeeldheid bij de Tories en het gebrek aan voortgang van de Brexit-onderhandelingen wordt de roep om nieuwe verkiezingen luider. De grootste oppositiepartij, Labour, beweert dat het wel tot een goede Brexit-deal kan komen met de EU. Ook is er een breed gedragen initiatief om het Britse volk opnieuw te raadplegen over de Brexit wanneer duidelijk is onder welke voorwaarden het VK de EU zou kunnen verlaten. Daarbij zouden burgers ook moeten kunnen kiezen om toch in de EU te blijven.

4. Wat wil GroenLinks?

GroenLinks maakt zich grote zorgen over de politieke en economische schade die Brexit kan veroorzaken. Voor de veiligheid en welvaart in Europa is een zo nauw mogelijke samenwerking tussen het VK en de EU van belang. Voor GroenLinks is het afblazen van Brexit daarvoor de beste optie. Second-best is een zachte Brexit waarbij zoveel mogelijk van de samenwerking en handelsrelaties blijven bestaan en waarbij de vrede in Ierland gegarandeerd blijft. GroenLinks steunt de onderhandelingsinzet van de EU om koste wat kost te voorkomen dat het vertrek van een lidstaat leidt tot een verzwakking van de bestaande samenwerking tussen de overblijvende lidstaten.

5. Wat zijn de volgende stappen?

De Europese Raad van regeringsleiders heeft duidelijk gemaakt dat er voor 17 oktober voldoende voortgang gemaakt moet zijn richting een deal. Alleen dan zullen de zevenentwintig leiders in november 2018 een speciale top organiseren om het terugtrekkingsakkoord en de politieke verklaring over het kader van de toekomstige betrekkingen tussen het VK en de EU te sluiten.

Een bereikt akkoord tussen de onderhandelaars van het VK en de EU kan pas ingaan als een gekwalificeerde meerderheid van lidstaten en het Europees Parlement akkoord gaan.

Op 29 maart 2019 verloopt de in het EU-verdrag vastgelegde termijn waarop de onderhandelingen moeten zijn afgerond. Twee jaar nadat het VK heeft aangegeven de unie te willen verlaten zijn de EU-verdragen niet meer van toepassing op het VK. Deze deadline kan alleen worden verlengd als de lidstaten daar unaniem toe besluiten.