Van spitzenkandidaten tot transnationale kieslijsten, de Europese politiek is bezig met het opstellen van de spelregels voor de Europese verkiezingen van 2019. Wij beantwoorden vijf veelgestelde vragen.

1. Waarom staan de spelregels voor de Europese verkiezingen ter discussie?

In 2019 zijn er nieuwe verkiezingen voor het Europees Parlement. Na het Britse referendum over het verlaten van de EU zullen de 73 Britse zetels in het Europees Parlement niet meer door Britten worden ingenomen. De vraag is welke consequenties dit moet krijgen voor de zetelverdeling in het Europees Parlement. Naast de Brexit is ook de bevolkingsomvang van landen veranderd waardoor het logisch is om de zetelverdeling te corrigeren. Het Europees Parlement neemt hierover woensdag een standpunt in. De lidstaten moeten er vervolgens met unamiteit over besluiten.

2. Wat gebeurt er met de Britse zetels in het Europees Parlement na Brexit?

Er zijn verschillende mogelijkheden.

  • Het totale aantal zetels verminderen met 76,
  • De 76 vrijgekomen zetels verdelen over de andere landen.
  • Maar onder andere de Franse president Macron pleit ervoor om de 76 vrijgekomen zetels te benutten Europarlementariërs die via Europese (transnationale) kieslijsten worden verkozen. In een open brief van de Europese Groenen steunen veel Europarlementariërs, oud-Europarlementariërs en politici (waaronder Cohn-Bendit, Verhofstadt en Varoufakis) dit idee.

De fracties van de sociaaldemocraten, liberalen en Groenen in het Europees Parlement werkten een compromis uit waarover het Europees Parlement woensdag stemt. Daarbij zou het totaal aantal Europarlementariërs van 751 worden teruggebracht tot 732. Van de vrijgekomen zetels worden er 27 gebruikt voor transnationale lijsten. De overige zetels worden verdeeld over de lidstaten om voor bevolkingsomvang te corrigeren. Nederland zou daardoor bij de komende verkiezingen 29 Europarlemantariërs mogen kiezen in plaats van 26 nu. Zie hier de complete voorgestelde verdeling.

3. Hoe werken transnationale kieslijsten?

Iedere Europese partij zou een lijst kunnen opstellen waar alle inwoners van de EU op mogen stemmen bij de Europese verkiezingen. Dan mag iedere Europeaan dus twee keer stemmen: Eén keer op de traditionele manier op een nationale kandidaat en een keer voor een Europese kandidaat. Dat betekent dat je als Nederlander dus ook op een Portugese sociaaldemocraat, een Slowaakse conservatief of een Duitse Groene zou mogen stemmen.

Voordat dit werkelijkheid wordt, moeten de EU-landen unaniem de Europese kieswet wijzigen. Onder andere Nederland is geen voorstander van transnationale kieslijsten, waardoor er nog weinig beweging zit in de discussie in de Raad van Ministers.

4. Wat zijn Spitzenkandidaten?

De Europese kieslijsten zouden worden aangevoerd door topkandidaten van de Europese politieke partijen. Zij zijn dan tegelijkertijd kandidaat voor het voorzitterschap van de Europese Commissie. Zo zou iedere Europeaan de mogelijkheid hebben om direct invloed uit te oefenen op de toekomstige voorzitter van de Europese Commissie. In 2014 werd er reeds geëxperimenteerd met deze zogenaamde Spitzenkandidaten. Eerder besloten de Europese regeringleiders altijd in achterkamertjes over een Commissie-voorzitter die ze aan het Europees Parlement voorschotelden, trok het Europees Parlement het initiatief in 2014 naar zich toe. Jean-Claude Juncker werd door de Europese christendemocraten naar voren geschoven als topkandidaat. Het Europees Parlement maakte de regeringsleiders duidelijk dat alleen Spitzenkandidaten op steun konden rekenen voor de benodigde goedkeuring van de nieuwe voorzitter. Ondanks tegenstribbelingen in de Europese Raad konden de regeringsleiders uiteindelijk niet om Juncker heen, toen de Europese christendemocraten als grootste fractie uit de bus kwamen bij de verkiezingen.

5. Komen er in 2019 opnieuw Spitzenkandidaten?

Dat is nog onduidelijk. Europese politieke partijen hebben in ieder geval al aangegeven topkandidaten te willen kiezen. En als er, zoals het Europees Parlement wil, inderdaad Europese kieslijsten komen, dan zou de verkiezing van de voorzittter van de Europese Commissie nog een stap democratischer kunnen worden. De Spitzenkandidaten zouden zich dan daadwerkelijk in alle EU-landen verkiesbaar kunnen stellen waardoor alle inwoners direct kunnen kiezen (en niet alleen in het land waar de Spitzenkandidaat toevallig vandaan komt, zoals Luxemburg in het geval van Juncker).

Ook zou het een stimulans zijn om Europese debatten echt grensoverschrijdend te voeren. Dat zou de Europese democratie een stapje kunnen verbeteren. Verschillende regeringsleiders, waaronder de Nederlandse premier Mark Rutte, hebben echter aangegeven dat zij terug willen naar het systeem waarbij regeringsleiders onderling bedisselen wie de volgende Commissie-voorzitter wordt. Dat zou wat GroenLinks betreft een stap achteruit zijn.