Uiterlijk 1 mei 2004 moet Europa gemeenschappelijke voorwaarden hebben voor asielprocedures en tot een gezamenlijke vluchtelingendefinitie zijn gekomen. De tijd dringt. Er staat nog weinig definitief op papier. Diverse EU-lidstaten spelen met het idee van ‘opvang in de regio’. Een workshop op het GroenLinks Forum behandelde de voors maar vooral de tegens van dit idee.

Zaterdag 1 november was in Utrecht het GroenLinks Forum, de jaarlijkse discussiedag van GroenLinks. Een van de workshop ging over een invulling die de laatste tijd veel aandacht in het asieldebat krijgt: opvang in de regio. Onder leiding van Heleen Weeninig, bestuurslid GroenLinks Den Haag, gingen GroenLinks-europarlementariër Buitenweg, Piet van Geel van VluchtelingenWerk Nederland en Peter van der Vaart, werkzaam bij de UNHCR in Brussel, met elkaar en de zaal in debat.

Niets nieuws
Zo’n 90 procent van alle vluchtelingen wordt opgevangen in de regio van de conflictgebieden. Een goed voorbeeld zijn de honderd duizenden Somaliër en Sudanezen die opgevangen worden in Tanzania, Uganda en Kenia. Zo bezien is het idee van ‘opvang in de regio’ niet nieuw. Toch zijn er wel degelijk nieuwe elementen in de huidige voorstellen van diverse EU-lidstaten, waaronder Nederland, voor opvang in de regio.

Varianten van opvang in regio
Er bestaan veel varianten voor het idee van opvang in regio. De meest positieve variant is: meer geld en aandacht voor de vluchtelingenkampen in de regio, daarnaast blijft de mogelijkheid tot asielaanvraag in de(EU-)lidstaten. Anderen willen het huidige asielbeleid vervangen door een beleid van opvang in de regio. Ook de invulling van het idee om vluchtelingen in de regio op te vangen varieert. Zo willen sommigen opvang en afhandeling van de asielprocedures net binnen de EU-grenzen, anderen willen de centra net buiten die grenzen. Weer anderen willen alleen opvang en afhandeling van asielaanvragen in de regio van conflicthaarden.

Europees beleid
Peter van der Vaart, werkzaam bij de UNHCR (vluchtelingenorganisatie van de Verenigde Naties), stelt dat het huidige asieldebat in Europa gevoed wordt door negatieve berichtgeving in de media. Europa lijkt zich primair te richten op het weren van vluchtelingen. De focus van opvang buiten het Europees territorium lijkt daar een voorbeeld van. Tot op zekere hoogte maakt de UNHCR daar gebruik van door de aandacht te verleggen naar verbetering van de situatie in de vluchtelingenkampen, aldus Peter van der Vaart. Dit houdt in dat de elementaire mensenrechten, zoals veiligheid van lijf en leden, onderdak, water, voedsel en gezondheidszorg, in de kampen gewaarborgd zijn. Maar ook de UNHCR wil niet dat ‘opvang in de regio’ de asielprocedures in Europa vervangt.

Nadelen
GroenLinks-europarlementariër Kathalijne Buitenweg vreest vooral dat het vluchtelingenprobleem teveel afgeschoven wordt op de arme landen en in Europa uit het zicht raakt. Ook heeft zij er grote bezwaren tegen dat vluchtelingen het recht om een nieuw bestaan op te bouwen wordt ingeperkt. De belangrijkste vraag bij opvang in de regio is: wie is verantwoordelijk voor de procedure, de lidstaten of de (humanitaire) organisaties? Ook is onduidelijk wat er gebeurt met afgewezen vluchtelingen. Is daar opvang voor of zijn deze mensen overgeleverd aan het laatste loket: de mensensmokkelaars?

Voordelen
Naast die nadelen ziet zij ook enkele voordelen aan opvang in de regio, mits die kwalitatief goed en veilig is. Zo zou repatriëring en reïntegratie eenvoudiger zijn. Ook zorgt het voor meer aandacht en geld voor vluchtelingenkampen, die broodnodig is volgens Buitenweg. Verder hoeven vluchtelingen geen dure, moeilijke en gevaarlijke reizen te maken als het mogelijk is ter plekke asiel aan te vragen. Ook kan op die manier de macht van mensensmokkelaars uitgehold worden. Dat laatste is echter discutabel. Zo bleek ook uit reacties van de zaal. Er zullen altijd mensen blijven die buiten de officiële procedures om zullen proberen naar Europa te komen. Dat blijft een ‘markt’ voor mensensmokkelaars.

Obstakels
Obstakel voor een goede bescherming in de regio zijn momenteel de grote aantallen vluchtelingen, zegt Van der Vaart. De bereidheid van regio’s om vluchtelingen op te vangen daalt. Een filmpje van de UNHCR, getoond op de workshop, gaf een beeld van het leven in de vluchtelingenkampen. De politieke situatie in de regio blijkt vaak labiel en de omstandigheden in de vluchtelingenkampen zijn soms erbarmelijk. Bij een keuze voor enkel en alleen opvang in de regio laat Europa wel erg snel de verdenking op zich dat zij het vluchtelingenprobleem op de derdewereldlanden afwentelen. De conclusie van Piet van Geel van VluchtelingenWerk was dan ook dat het idee van ‘opvang in de regio’ primair bedoeld is om het vluchtelingenprobleem buiten de Europese deur te houden.

Zaal
Ook uit de zaal komen er diverse reacties en vragen. Zo wordt er gesproken over de aanzuigende werking die vluchtelingenkampen kunnen hebben op de eigen bevolking, als ze zien dat daar mensen de kans krijgen een bestaan op te bouwen. Verder wordt op de workshop ingegaan op de bereidheid van bijvoorbeeld Afrikaanse landen om vluchtelingen op te nemen. Tot nu toe namen die, zeker in vergelijking met Europa, ruimhartig vluchtelingen op. De vraag is of zij daar in de toekomst ook nog toe bereid zijn. Of zet ‘opvang in de regio’ de verhoudingen op scherp aangezien dat als afschuiven de problemen wordt ervaren? Ook uiten diverse mensen hun bezorgdheid over de welvaartsverschillen tussen Noord en Zuid, die leiden tot migratie.

Tot slot
De levendige discussie werd afgesloten met de eindconclusies van de sprekers. Peter van der Vaart van de UNHCR brengt die diplomatiek, maar helder: "Ik ben voorstander van een betere bescherming in de regio, maar we moeten onze principes niet laten varen en dus de huidige plannen niet legitimeren". Piet van Geel van VluchtelingenWerk wil: "niet afschuiven, maar wel de bescherming in de regio bevorderen". En GroenLinks-europarlementariër Kathalijne Buitenweg besluit: “We zijn voor betere bescherming in de regio, maar daarnaast moet er een Europees asielbeleid komen die de rechten van de vluchteling beschermt. GroenLinks zal zich er hard tegenaan moeten bemoeien om dat te bereiken.”