Wat is de rol van Europa in de wereld in crisissituaties en militaire confrontaties? Wanneer grijpt Europa in en wat kan het doen? Groene politici en deskundigen bediscussieerden donderdag het Europese veiligheids- en defensiebeleid.

"Waar willen Europeanen hun leven voor opofferen?" Dit citaat van Commissievoorzitter Romano Prodi was één van de vele vragen die werd aangehaald, waar de EU nog steeds geen antwoord op heeft geformuleerd.

De Europese Unie is een economische grootmacht met invloed op het wereldtoneel. Ze kan zich niet afzijdig houden van internationale conflicten en humanitaire rampen. Maar de EU is geen militaire grootmacht. De EU heeft in de afgelopen vijf jaar ongeveer twintig missies uitgezonden onder het Europese veiligheids- en defensiebeleid (EVDB). Maar driekwart van deze missies zijn niet militair van aard. Zo bestaat een omvangrijke missie, die momenteel wordt voorbereid, uit experts die politie en justitie in Kosovo gaan trainen en ondersteunen. De EU is juist sterk in deze civiele missies.

Menselijke veiligheid
Waarom stuurt de EU deze missies? Javier Solana, de Hoge Vertegenwoordiger voor Buitenlandse Zaken van de EU, heeft een Europese Veiligheidsstrategie opgesteld als richtlijn voor het EVDB. Maar veel van de aanwezigen op de conferentie vonden die strategie te vaag. Er ontbreekt een duidelijk doel of centraal begrip.

Volgens Mary Martin, internationale veiligheidsexpert en onafhankelijk adviseur van Solana, kan het concept "menselijke veiligheid" hiervoor dienen. De EU zou duidelijk moeten formuleren dat ernstige bedreigingen voor (grote groepen) mensen de reden zijn om in actie te komen. En bijvoorbeeld niet de veiligheid van staten of economische belangen. In de alternatieve veiligheidsstrategie die de Groenen in het Europees Parlement hebben opgesteld staat dit begrip "menselijke veiligheid" wel centraal. Maar er was ook andere kritiek: zo zou de EU juist moeten ophouden met doen alsof ze geen eigen belangen heeft. Ze zou overeenstemming moeten bereiken over de gemeenschappelijke economische en politieke belangen.

Een mondiale of een regionale speler?
De vraag waar en wanneer de EU moet ingrijpen heeft ook een praktische kant. Tobias Flessenkemper, adviseur van de politiemissie in Bosnië-Herzegovina, stelde dat het niet altijd handig is om ook nog een EU-missie te sturen als er al andere internationale organisaties aanwezig zijn. Volgens Christa Meindersma, directeur conflictbeheersing van de Nederlandse denktank The Hague Centre for Security Studies toonde de recente crisis in Georgië aan dat de EU te weinig aandacht besteedt aan haar directe omgeving. De EVDB-missies zijn nu verspreid over een groot gebied, terwijl de EU meer zou kunnen doen als ze haar inzet dicht bij huis vergroot, betoogde zij. Daar werd tegen ingebracht dat de EU soms een belangrijke rol kan spelen in bijvoorbeeld Afrika. Daar blijken Europeanen vaak, bijvoorbeeld in Kongo en in Soedan, meer vertrouwen te genieten dan de vredestroepen van de Afrikaanse Unie.

Vrede of rechtvaardigheid?
Dat was althans de ervaring van de Finse groene parlementariër en diplomaat Pekka Haavistu. Hij vertelde uitgebreid over zijn ervaringen in Soedan, waar hij tussen 2005 en 2007 Speciaal Vertegenwoordiger was van de EU. Daar kwam hij in aanraking met een ander groot dilemma voor Europa. De EU, Nederland en ook de Groenen zetten altijd hard in op internationaal recht. Maar vaak zit recht de vrede in de weg. President Bashir van Soedan is aangeklaagd bij het Internationaal Strafhof voor genocide in Darfur. Verschillende rebellenleiders in Darfur, volgens Haavistu zelf misdadigers, weigeren nu met de afgezanten te praten van een "oorlogsmisdadiger." Ook in andere conflicten (bijvoorbeeld Oeganda) vormt de dreiging van berechting een rem op het vredesproces.

Solidair en solide
Een speciale sessie was gewijd aan de betrekkingen tussen Rusland en de EU. Het conflict in Georgië heeft de verhoudingen op scherp gezet. Andrew Wilson, expert van de denktank European Council on Foreign Relations, betoogde dat Rusland een negentiende-eeuwse vorm van internationale politiek bedrijft, waarbij nationale belangen en invloedssferen centraal staan. De EU is juist de belichaming van een eenentwintigste-eeuwse vorm van buitenlandpolitiek, gericht op het opheffen van grenzen. De EU moet Rusland met meer soliditeit en solidariteit tegemoet treden. Een gemeenschappelijk buitenlands energiebeleid, waar ook GroenLinks al voor pleitte, is hier een essentieel onderdeel van.

Naar nieuwe tegenstellingen?
De binnenlandse en buitenlandse politiek van Rusland roept een andere vraag op: moet de EU zich opmaken voor nieuwe tegenstellingen in de wereld?
Aan de ene kant dringt de EU nog altijd aan op democratie, goed bestuur en mensenrechten. De VS doen dit ook, al sluit hun beleid hier vaak niet op aan. Aan de andere kant staan Rusland en China klaar om zaken te doen zonder lastige vragen te stellen, ook in landen waar massale mensenrechtenschendingen plaatsvinden. Rusland ontwikkelt zich in autocratische richting, terwijl Peking niet van plan is politieke vrijheid te geven aan de Chinese burgers.

GroenLinks-europarlementariër Joost Lagendijk: “Het economische succes van deze landen kan betekenen dat er een autocratisch blok ontstaat dat zich systematisch verzet tegen het verspreiden van democratie. Europese politici hebben juist keer op keer verklaard dat de EU een waardengemeenschap is, die inzet op het versterken van democratie en mensenrechten in de wereld. De EU zou daarom ideologisch gezien lijnrecht tegenover dit blok komen te staan.”

Zie ook: