GroenLinks komt met tien voorstellen om de politiek te vernieuwen. De voorstellen bevallen de schrijver van het commentaar van dinsdag blijkbaar niet zo. In één moeite door wordt GroenLinks een gebrek aan visie, analyse en werkelijk vertrouwen in de kiezer toegedicht. Dat is een raar verwijt aan de partij die het initiatief nam tot het referendum over de Europese Grondwet.

Allereerst is het opmerkelijk om niet eerst gewoon verslag te doen van mijn voorstellen, maar meteen te oordelen. Natuurlijk, het is de vrijheid van de redactie om nieuws te duiden. Maar zij moet de lezer ook de kans geven zélf te oordelen. Die kans heeft de lezer nu niet gekregen. De vraag is dan ook of de schrijver van het commentaar mijn stuk wel heeft gelezen. Het is namelijk moeilijk vol te houden dat de voorstellen niet zijn gebaseerd op een gedegen analyse. Die analyse beslaat immers meer dan de helft van mijn notitie. Je kunt het daarmee oneens zijn, maar geef die analyse tenminste weer.

Als je niet voor een gekozen burgemeester bent, zoals de redactie van Trouw blijkbaar is, wil je geen politieke vernieuwing. Dat is de kern van het commentaar. Die reflex kennen we van bijvoorbeeld Van Aartsen en Dittrich. Zij denken dat er maar één waarheid is en dat alleen zij die waarheid in pacht hebben. Hun waarheid is dat de enige oplossing schuilt in een verdere personificatie van de politiek: de invoering van de gekozen burgemeester, overigens bepaald geen nieuw of origineel idee. Ook Trouw gaat volledig voorbij aan grote bezwaren van de direct gekozen burgemeester. Namelijk dat dit mandaat leidt tot minder macht voor de democratisch gekozen en pluriforme gemeenteraad. Dat één sterke man (of vrouw) het voor het zeggen krijgt. Dat je daarmee de invloed van de kiezer terugbrengt tot één moment in de vier jaar. Breng je stem uit en houd verder je mond. Je hebt immers de bestuurder gekozen, laat hem dan ook ongestoord (als een regent) zijn werk doen. Er is echter ook een andere analyse mogelijk.
GroenLinks wil de macht niet verder concentreren bij één of een klein aantal personen. De macht dient juist te worden gespreid. De burger moet meer directe greep krijgen op de politiek en het bestuur. Er zijn nu veel te weinig mogelijkheden voor de kiezer om in te breken in het politiek-bestuurlijke circuit. Het is toch te gek voor woorden dat de kiezer geen enkele invloed heeft op de coalitievorming. Een gekozen premier lost dat niet op. Neem de laatste verkiezingen. Het was duidelijk dat een meerderheid van de kiezers een regering wilde van CDA en PvdA. In het huidige systeem konden kiezers die wens niet tot uitdrukking brengen. Een eventueel gekozen premier Balkenende zou die wens evenmin hebben gehonoreerd. Daarom pleit ik voor een tweede stem op de coalitie. Kiezers kunnen naast hun partijvoorkeur een coalitievoorkeur aangeven. Dat geeft kiezers daadwerkelijk invloed op de vorming van de macht. Partijen worden gedwongen om duidelijk te maken met wie ze willen regeren, in plaats van alle opties open te houden. Het geeft de formerende partijen vervolgens een zeer duidelijke opdracht: jullie moeten er samen uitkomen. De gekozen minister-president of gekozen formateur zorgt daar niet voor. Deze personen bepalen zelf welke regering ze wensen, los van de wens van de kiezer. Met een keuze voor Wouter Bos als premier kun je nog steeds niet aangeven welke regering je wilt.
Ten tweede dient de kiezer meer greep te krijgen op de kabinetsplannen zelf. Daarom neemt GroenLinks het initiatief om nu een bindend referendum in de Grondwet te verankeren. Daarmee kan de kiezer kabinetsplannen blokkeren en daadwerkelijk invloed krijgen op belangrijke politieke en inhoudelijke beslissingen. Dit maakt een einde aan het democratische gat dat tussen twee verkiezingen bestaat. De geëmancipeerde kiezer hoeft zich niet voor vier jaar volledig uit te leveren aan één partij. Nog voor de zomer dien ik daarvoor samen met de PvdA een initiatiefwet in. Helaas is die mogelijkheid in een eerder stadium weggestemd door CDA en VVD. Hun plotselinge bekering tot de gekozen burgemeester is daarvoor een weinig geloofwaardige goedmaker. Het is opmerkelijk dat ook Trouw daarin meegaat en de gekozen burgemeester presenteert als panacee voor alle kwalen van oude politiek en nieuwe kloven.
Naast het referendum doet GroenLinks enkele andere voorstellen om de kiezer directe invloed te geven. Ook deze voorstellen zijn kennelijk ontsnapt aan de aandacht van Trouw. Wij pleiten voor de invoering van het burgerinitiatief. Dat is een nieuw middel voor de kiezer om de politieke agenda te beïnvloeden. Via het burgerinitiatief kunnen mensen zelf voorstellen doen voor nieuwe wetgeving. Als voldoende burgers het initiatief ondersteunen, moet het parlement het voorstel in behandeling nemen. Burgers kunnen hiermee zelf actie ondernemen, invloed hebben en resultaat boeken. Dat kan ook door de "burgerenquête" in te voeren. Kiezers kunnen een parlementaire enquête afdwingen als zij voldoende handtekeningen verzamelen. Dat kan bijvoorbeeld gaan over misstanden uit het verleden of over de gewenste aanpak van een gecompliceerde kwestie voor de toekomst. Met de invoering van een burgerinitiatief en een burgerenquête voorkomen we dat de politiek zich isoleert of ‘nieuwe’ of ‘lastige’ kwesties op zijn beloop laat.

Wie mijn notitie echt leest, kan moeilijk voorhouden dat 'GroenLinks maar mondjesmaat macht aan de burger wil afstaan', dat 'GroenLinks de burger voor geen cent vertrouwt' en dat ik 'geen poging heb gedaan een gedegen analyse te maken van de crisis tussen politiek en burgers'. Er bestaat wel een duidelijke tegenstelling tussen mijn ideeën en die van Trouw: kies je voor een verdere machtsconcentratie of voor een spreiding van de macht. Geef je kiezers alleen zeggenschap over personen of ook over inhoud? Ik ben sterk voor het laatste. Ik denk eigenlijk dat veel Trouw-lezers dat met mij eens zijn, net als de rest van de bevolking. Maurice de Hond heeft onderzocht welke vernieuwingen de kiezer zelf het liefste ziet. De invoering van het referendum en de gekozen coalitie zijn veruit het populairst, veel populairder dan de gekozen burgemeester. Vertrouwt de redactie van Trouw de kiezer en haar lezers zelf eigenlijk wel?

Wijnand Duyvendak is Tweede-Kamerlid voor de fractie van GroenLinks.