Weer een nieuwe staat op de Balkan? Aan de opsplitsing van het voormalige Joegoslavië lijkt geen eind te komen. Moet na Montenegro ook Kosovo onafhankelijk worden? Ja, betoogt Joost Lagendijk, want stabiliteit en wederopbouw in de hele regio zijn daarmee gediend. Mits de internationale gemeenschap, Europa voorop, garant staat voor de rechten van minderheden.
Servië, waarvan Kosovo formeel deel uitmaakt, is een soevereine staat. Het is begrijpelijk dat de internationale gemeenschap huiverig is om te snijden in zijn grondgebied. Maar Kosovo is enig in zijn soort: in 1999 moest de NAVO er ingrijpen om de Albanese bevolking te beschermen tegen gewelddaden en etnische zuivering door het Servische leger. Sindsdien staat het gebied onder controle van de Verenigde Naties. Het is de uitgesproken wens van de Albanese meerderheid, die meer dan negentig procent van de bevolking uitmaakt, om een eigen staat te hebben, geheel los van Servië.
Voor de Europese Unie zou het desastreus zijn als het geweld weer zou oplaaien. Nu Roemenië en Bulgarije lid zijn geworden, en Kroatië en Macedonië kandidaat-lid zijn, ligt Kosovo midden in de EU. Europese landen hebben een belangrijke rol gespeeld in de NAVO-actie tegen de etnische zuiveringen. De EU moet de leiding nemen van het internationale toezicht op een onafhankelijk Kosovo. Dat betekent dat de EU zeggenschap moet hebben over de wijze waarop de onafhankelijkheid gestalte krijgt. En daarvoor dienen de Europese landen het eens te worden over hun strategie. Het Europees Parlement wil daarbij het voortouw nemen.
De huidige situatie in Kosovo is onwerkbaar. Sinds 1999 besturen ambtenaren van de VN het gebied. Intussen maken plaatselijke politici elkaar het leven zuur omdat ze niets beters te doen hebben. Economische ontwikkeling is er nauwelijks. De werkloosheid is gigantisch. Kosovo kan geen geld lenen van internationale organisaties als de Wereldbank. Bedrijven investeren er niet zolang er onzekerheid is over de toekomst. Ook voor de EU is het moeilijk om opbouwprojecten te verwezenlijken: er is geen officiële regering om contracten mee te sluiten.
In een onafhankelijk Kosovo moeten de Kosovaren zelf verantwoordelijkheid tonen. Albanese politici hebben er tot nu toe maar één programpunt: onafhankelijkheid. Dit maakt hen blind voor de werkelijke problemen. Servische politici doen niet mee in de door de VN opgezette instanties voor voorlopig zelfbestuur. Ze willen misschien wel, maar de Servische regering heeft hen opgedragen zich afzijdig te houden. Meewerken zou erkenning betekenen van Kosovo als aparte staat.
Juist de Servische minderheid in Kosovo is echter gebaat bij een oplossing. Want hoe zou die er uitzien? Een onafhankelijk Kosovo zal verplicht worden haar minderheden te beschermen en te laten participeren. Om dit te waarborgen, behoudt de internationale gemeenschap de mogelijkheid om in te grijpen op een aantal cruciale terreinen: de bescherming van kloosters, kerken en ander cultureel erfgoed; de strikte naleving van de rechten van de Servische minderheid, waaronder vergaande bevoegdheden in hun eigen gemeenten; justitie en de bestrijding van de georganiseerde misdaad.
Dit zal duren tot de VN-Veiligheidsraad besluit om de gehele soevereiniteit over te dragen aan de Kosovaren. Maar die moeten meteen al zo veel mogelijk 'zelf doen'. Internationaal personeel zal niet langer het plaatselijk bestuur vervangen, maar assisteren. De veiligheid blijft gewaarborgd door de NAVO, maar Kosovo moet zelf ook een kleine, lichtbewapende strijdkracht oprichten, waarin alle bevolkingsgroepen vertegenwoordigd zijn.
Voor Servië is het verlies van Kosovo een bittere pil. Milosevic, maar ook zijn democratische opvolgers, hebben het belang van Kosovo voor Servië met veel retoriek hebben opgeklopt. Ook in de verkiezingsstrijd van de afgelopen weken werd Kosovo weer van stal gehaald. Maar uit opiniepeilingen blijkt dat de kiezers wel iets anders aan hun hoofd hebben: hun levensstandaard, de veiligheid op straat en de mogelijkheid om naar Europa te reizen. Kosovo en Servië hebben uiteindelijk hetzelfde doel: EU-lidmaatschap. Ze zullen dan ook kunnen en moeten samenwerken, zodra er een duidelijke afspraak is over een Kosovaarse staat.
Net zoals onafhankelijkheid de enige werkbare optie is voor Kosovo, is toenadering tot de EU de enige optie voor Servië. We moeten er alles aan doen om die toenadering te bevorderen. De gematigde president Tadic heeft uitlevering van Mladic aan het Joegoslavië-tribunaal en EU-lidmaatschap tot prioriteiten voor het komende jaar bestempeld. Zijn partij heeft forse winst geboekt bij de parlementsverkiezingen van afgelopen zondag en krijgt waarschijnlijk het voortouw bij de vorming van een nieuwe regering.
We moeten de uitgestrekte hand van Tadic aannemen. Geleidelijke integratie van de landen van de Westelijke Balkan in de EU dient een prioriteit te worden in de Europa-politiek van de nieuwe Nederlandse regering. Alleen zo kunnen we een verdere balkanisering van de Balkan voorkomen.