De tien romans voor de verkiezing van het favoriete buitenlandse boek worden besproken door boekambassadeurs. GroenLinks-europarlementariër Kathalijne Buitenweg prijst 1984 aan.
Er komt een nationale databank met vingerafdrukken en een gezichtscan van alle Nederlanders. Justitie en inlichtingendiensten krijgen toegang tot deze gegevens, zo blijkt uit een wetsvoorstel dat de regering onlangs naar de Kamer stuurde. Burgers moeten hun vingerafdrukken afstaan (vanaf 2009) en hun foto laten digitaliseren (nu al) wanneer zij een nieuw identiteitsbewijs aanvragen. Gezien de legitimatieplicht ontkomt niemand eraan.
Zo’n databank is een goudmijn voor Big Brother. Software voor automatische gezichtsherkenning maakt het mogelijk om beelden van bewakingscamera’s te koppelen aan de opgeslagen foto’s. Zo kunnen de gangen van eenieder in de openbare ruimte worden nagegaan, opgeslagen en zonodig gecorrigeerd. Er bestaan al bewakingscamera’s waarmee de betrapte burger vermanend kan worden toegesproken. Nog één of twee wetswijzigingen en dan kan de overheid aan iedereen die bij een bordeel of een dark room wordt gesignaleerd een sms-je sturen over de risico’s van onbeschermde seks.
Nee, voor de technologie van de controlestaat hoef je George Orwells 1984 niet te lezen. De ‘teleschermen’ die hij in 1948 bedacht om burgers binnen- en buitenshuis te bespieden zijn al lang overtroffen. Om te weten wat mensen in de privé-sfeer bezighoudt verzamelt de hedendaagse Big Brother hun digitale sporen. Door zoveel mogelijk gegevens te combineren hoopt hij de subversieven eruit te filteren. Nog even en hij kan ook rechtstreeks in ons hoofd kijken. Een detectiepoortje bij alle scholen dat meldt welke leerlingen agressieve neigingen hebben, zou dat niet veel ellende voorkomen?
We zijn geobsedeerd door veiligheid en controle. Dat maakt 1984 tot een actueel boek. Het laat zien waar deze obsessie in uitmondt. “We hebben de banden tussen kinderen en ouders doorgesneden, en tussen de mensen onderling, en tussen man en vrouw,” zegt O’Brien, de handlanger van Big Brother. Een samenleving vol wantrouwen. Een samenleving waarin afwijkende opvattingen, excentriek gedrag of zelfs maar de behoefte aan privacy niet langer worden getolereerd.
O’Brien windt er geen doekjes om: de heersende klasse streeft uitsluitend uit eigenbelang naar macht en controle. Daartoe cultiveert zij vijandbeelden en houdt zij het land in een permanente staat van oorlog. De vergelijking met de hedendaagse war on terror dringt zich op.
Misschien was 1984 een nog beter boek geweest als het minder cynisme en meer tragiek had bevat. Als Orwell had laten zien hoe politici met de beste bedoelingen een controlestaat scheppen die onleefbaar blijkt. Tegelijk kan ik niet ontkennen dat steeds meer politici hun macht ontlenen aan het aanwakkeren van de angsten van burgers. 1984 houdt zowel politici als kiezers een spiegel voor.
Op www.hetbesteboek.nl kun je stemmen voor het beste buitenlandse fictieboek.