Eind september stemt het Europees Parlement over een voorstel om octrooien op software toe te staan. Aanname van dat wetsvoorstel heeft grote nadelige gevolgen voor het midden- en kleinbedrijf (MKB). Kleine, innovatieve softwarebedrijven voelen zich terecht bedreigd, de sector is in rep en roer. GroenLinks is tegen octrooien op software. Het leidt tot meer macht voor monopolisten en patentjuristen.
De Europese Commissie heeft een Europese richtlijn voorgesteld die octrooi op software mogelijk maakt. Met het wetsvoorstel wil Eurocommissaris Bolkestein eenheid brengen in de wijze waarop door de lidstaten met software-octrooien wordt omgegaan. Daarnaast moet de richtlijn over de octrooieerbaarheid van in computers geïmplementeerde uitvindingen een einde maken aan de nu bestaande onzekerheid omtrent wat wel en wat niet octrooieerbaar is. Bolkestein weet zich gesteund door machtige spelers in de computerwereld, zoals de Business Software Alliance waar Microsoft en IBM achter zitten.
Adviezen van tal van wetenschappers, die waarschuwen voor de negatieve gevolgen, heeft Bolkestein naast zich neer gelegd. Zo blijkt uit Amerikaans onderzoek dat de uitgaven van bedrijven aan onderzoek en ontwikkeling niet toe- maar afnemen omdat octrooien op software worden toegestaan. Ook de resultaten van een door haarzelf georganiseerde publieksenquête – 91 procent van de reacties was negatief - heeft de Europese Commissie terzijde geschoven.
Overbodig en schadelijk
Het wetsvoorstel van de Europese Commissie is overbodig en zal grote schade toebrengen aan het midden- en kleinbedrijf en consumenten. Overbodig is het voorstel omdat er al middelen zijn om uitvindingen te beschermen. Tegen regelrecht software-plagiaat biedt het auteursrecht al bescherming. Materiële, technische vindingen zijn met een octrooi te beschermen. Maar Bolkestein vindt zijn plannen noodzakelijk om nieuwe vindingen te beschermen waarbij software en techniek nauw samenhangen. Bijvoorbeeld in telefoons, wasmachines en tv's, zo schreef hij in de Financial Times. Precies daar ligt echter het gevaar. In het huidige wetsvoorstel wordt de software zelf niet voldoende gevrijwaard van de mogelijkheid tot octrooi. Critici vinden dan ook dat auteursrecht voor software en octrooi voor technische vindingen samen voldoende waarborg bieden voor computergerelateerde uitvindingen die daadwerkelijk bescherming verdienen.
Volgens het huidige Europese octrooiverdrag mag op software geen octrooi verstrekt worden, evenmin als op muziek, wiskundige formules en andere immateriële producten. Dit omdat het vaak moeilijk is om deze abstracte ideeën in een octrooi te vatten. Het risico op triviale octrooi is groot. Een octrooi op een akkoordenschema, of de combinatie van een paar woorden, zou componisten en schrijvers in ernstige moeilijkheden brengen. Zo’n octrooi zou duidelijk onzinnig zijn. Net zo onzinnig is het om octrooi op bepaalde algoritmen toe te staan. Allerlei voor de hand liggende combinaties zouden dan niet meer te gebruiken zijn. Software ontwikkelaars moeten dan omslachtige constructies bedenken om de octrooien te omzeilen. Zo leidde een Amerikaans octrooi op 'one-click-shopping' via internet tot grote belemmeringen voor andere internetwinkels. Dat is inefficiënt en kost veel extra tijd en geld.
Software-octrooien beperken de ruimte voor innovatie. Het aantal juridische procedures zal enorm toenemen. Veel kleine softwarebedrijven hebben daar geld noch tijd voor. Maar niet alleen software-ontwikkelaars hebben last van software-octrooien. Ook de gebruikers, consumenten en bedrijven, zullen de gevolgen voelen. De uitwisselbaarheid van programmatuur komt onder druk te staan. Software wordt waarschijnlijk duurder. Het maken van eigen internetsites kan aanzienlijk bemoeilijkt worden. Ook de ontwikkeling van open source software zou ernstig in de knel komen door Bolkesteins plannen, wat enkele grote IT-bedrijven op hun beurt goed uit zou komen.
Octrooibureau
Inmiddels heeft het Europees Octrooibureau in München al duizenden software-octrooien verleend, met name aan Amerikaanse en Japanse bedrijven. Octrooien die nog wel eens ongeldig verklaard zouden kunnen worden, aangezien het Europese Octrooiverdrag ze niet toestaat. Het Europees Parlement heeft al diverse malen aangedrongen op aanpak van het Octrooibureau. Zo zou het bureau aan meer openbare controle moeten worden onderworpen. Ook de praktijk van het bureau om zich te laten betalen voor de octrooien die het afgeeft, moet kritisch worden bezien. Het bureau heeft daarmee een aanzienlijk eigenbelang om zoveel mogelijk octrooien te verlenen.
Veel protest
De Groene Fractie in het Europees Parlement, waarvan GroenLinks deel uitmaakt, organiseerde in mei van dit jaar een conferentie over de kwestie. De enorme belangstelling toonde aan hoe groot de angst van kleine softwareproducenten voor de voorgestelde wetgeving is. Typische whizkids, die zich doorgaans verre houden van politiek, kwamen massaal protest aantekenen. Ze legden uit hoe ze, ook nu al, door tal van grote concurrenten bestookt worden met claims over vermeend misbruik van hun geoctrooieerde uitvindingen. Alleen al het uitzoeken en weerleggen van dergelijke claims kost de kleine softwareproducenten veel geld en kostbare tijd. De slotverklaring van de conferentie onderstreepte dat het bestaande auteursrecht volstaat om software te beschermen en dat ideeën en algoritmes buiten de octrooiwet moeten blijven. Ook benadrukte de verklaring het belang van interoperabiliteit, de uitwisselbaarheid van verschillende programma’s.
Software-octrooien werpen barrières op voor toegang tot en uitwisseling van informatie. Ze belemmeren innovatie, beperken concurrentie en bevorderen monopolie- en kartelvorming. Daarmee bedreigen ze de positie van het midden en kleinbedrijf, dat, als motor van economie en werkgelegenheid, juist extra stimulansen verdient. Als we in Europa een sterke, innovatieve en dynamische ICT-sector willen, zoals de regeringen van de EU-landen zich drie jaar geleden op de Top van Lissabon ten doel stelden, dan moeten we geen maatregelen nemen die de sector de nek omdraaien. Het wetsvoorstel dat software-octrooien invoert dient dan ook te worden afgekeurd.