2003 is uitgeroepen tot het ‘Europees jaar van mensen met een handicap’. Eind dit jaar dient een Europese richtlijn, die gelijke behandeling van gehandicapten op de werkplek moet garanderen, geïmplementeerd te zijn. Een lichtpuntje voor (sommige) gehandicapten in Nederland, die door de voorgenomen bezuinigingen zwaar getroffen worden. Maar de Europese Unie kan en moet nog meer doen om de drempels voor volwaardige maatschappelijke participatie van gehandicapten te slechten.
Gehandicapten en chronisch zieken hebben recht op gelijke behandeling. Sinds het Verdrag van Amsterdam in 1999 in werking trad, heeft de Europese Unie de bevoegdheid om verschillende vormen van discriminatie, onder meer op grond van handicap, te bestrijden. In 2000 kwam een richtlijn voor ‘gelijke behandeling in arbeid en beroep’ tot stand. De lidstaten van de EU dienen deze richtlijn eind dit jaar te hebben omgezet nationale regels.
Nederland heeft de implementatie bijna rond. De nieuwe wet 'gelijke behandeling op grond van handicap of chronische ziekte' (WGBH/CZ) is inmiddels door de Eerste Kamer goedgekeurd en treedt per 1 december in werking. De wet dekt echter niet de volledige inhoud van de Europese richtlijn. Daarom ligt bij de Tweede Kamer een 'EG-implementatiewet', die enkele niet onbelangrijke bepalingen toevoegt, zoals het verbod op intimidatie (denk daarbij bijvoorbeeld aan de kwetsbare positie van werknemers met een lichte verstandelijke handicap) en het verbod op opdracht geven tot discriminatie (opdat verantwoordelijken voor personeelsbeleid zich niet achter elkaar kunnen verschuilen).
Door beide nieuwe wetten is iedere vorm van directe en indirecte discriminatie van gehandicapten op het werk voortaan verboden. Een belangrijke stap vooruit, maar er is nog meer nodig. Want met een baan en een toegankelijke werkplek alleen ben je er vaak nog niet. Gehandicapten moeten ook in staat zijn hun leven zo in te richten dat werken mogelijk is. En het werk moet bereikbaar zijn. Voor dit laatste is de last-minute toevoeging in de wet, over de toegankelijkheid van het openbaar vervoer, erg belangrijk. Maar eigenlijk zou de wet een nog veel bredere basis moeten hebben. Want ook de toegankelijkheid van andere openbare voorzieningen en publieke diensten laat nog veel te wensen over. In Europees perspectief is Nederland bepaald geen koploper op het gebied van gehandicaptenvoorzieningen. Vooral de Scandinavische landen doen het beter. In Nederland kost het verstrekken van een rolstoel vijf keer zoveel als de rolstoel zelf. In Zweden en Denemarken zijn die kosten lager. Er kan daar, mede dankzij de persoonsgebonden budgetten, veel meer met minder regels.
De nieuwe anti-discriminatiewetgeving versterkt de positie van gehandicapten met (uitzicht op) werk. De werkgever is voortaan verplicht doeltreffende aanpassingen te regelen voor chronisch zieken en gehandicapten. Van belang is wel dat de overheidsvoorzieningen die de wet op de reïntegratie van arbeidsgehandicapten en de wet voorzieningen gehandicapten bieden niet worden afgeschaft voordat de nieuwe regeling zich heeft bewezen.
"We laten ons niet verder uitkleden", zo luidde het recente protest van de Chronisch Zieken en Gehandicaptenraad tegen de regeringsplannen. De bezuinigingen op WAO, bijstand, ziekenfonds en thuiszorg treffen gehandicapten onevenredig zwaar. Voor degenen die geen kans maken op werk biedt de nieuwe anti-discriminatiewetgeving weinig soelaas. Daar mag het dan ook niet bij blijven. Het European Disability Forum presenteerde onlangs een voorstel voor een bredere richtlijn gelijke behandeling. Deze zou discriminatie moeten uitbannen op alle terreinen van het dagelijks leven, zoals gezondheidszorg, onderwijs, huisvesting, dienstverlening en sociale zekerheid.
De Europese Commissie zet zich onderwijl in voor de totstandkoming van een verdrag van de Verenigde Naties over de rechten van gehandicapten. Die mondiale inzet verdient alle steun, maar mag geen reden zijn om in Europa stil te blijven zitten. Het Europees jaar van mensen met een handicap is een uitgelezen moment voor de Commissie om het formele initiatief te nemen voor een algemene richtlijn voor gelijke behandeling van gehandicapten.