Verplichte rustpauzes afschaffen, langer werken, overwerk niet meer uitbetalen. Zowel in Den Haag als in Brussel ligt de wetgeving over arbeidstijden onder vuur. Maar het terugdraaien van deze regels zal leiden tot meer stress, meer ongelukken en meer arbeidsongeschikten.

Minister De Geus van Sociale Zaken wil de arbeidstijdenwet aanpassen. Hij wil verplichte pauzes schrappen en de maximale werkweek verlengen van 48 naar 60 uur. De productiviteit moet omhoog en dat is voor dit kabinet belangrijker dan gezondheid, veiligheid en het kunnen combineren van werk en zorgtaken. Nederland dreigt af te glijden naar het niveau van het Verenigd Koninkrijk, het land dat op sociaal gebied als het zwarte schaap van Europa geldt.

In Brussel is ook een debat over arbeidstijden ontbrand. Deze strijd over de EU-arbeidstijdenrichtlijn is ook voor Nederland van belang. Aanleiding is een uitspraak van het Europees Hof van Justitie. Dat oordeelde afgelopen zomer dat de uren die werknemers op het werk doorbrengen tijdens wacht- of slaapdiensten volledig als werktijd gelden. Een werknemer is immers op de werkplek aanwezig en kan elk moment opgeroepen worden tot het verrichten van werkzaamheden. Dat is geen vrije tijd, aldus de Europese rechters, en dus werk.

De Nederlandse regering veinsde verbazing over de Hofuitspraak. Die verbazing was ongeloofwaardig. Al drie jaar geleden had het Hof een vergelijkbaar oordeel geveld. Nederland, aanvankelijk gealarmeerd, stak vervolgens zijn kop in het zand. Op Kamervragen van GroenLinks antwoordde de minister dat de uitspraak geen gevolgen had voor Nederland. Andere EU-landen én de Europese Commissie reageerden eveneens laks.

Toch bracht het Hof een reëel probleem onder de aandacht. De opeenstapeling van werk overdag en slaapdiensten leidt vaak tot onverantwoord lange werktijden. In Duitsland duren diensten soms wel dertig uur aaneengesloten. In Nederland zijn werkweken van zestig tot tachtig uur in de gezondheidszorg geen uitzondering. Brandweerlieden in Rotterdam zijn gemiddeld 55 uur op het werk, bij een contract van slechts 36 uur. Als die lange diensten niet meer mogen, zoals we uit de Hofuitspraak moeten concluderen, is wel extra personeel nodig. Alleen al in de Nederlandse gezondheidszorg gaat het om zo’n tienduizend extra mensen. Zoveel extra artsen en verpleegkundigen zijn niet beschikbaar en bovendien is er geen geld, aldus de regering.

Het lijkt erop dat de regering, samen met andere Europese regeringen, een goedkopere ‘oplossing’ voor het probleem van de slaapdiensten bekokstooft. De Europese arbeidstijdenrichtlijn bevat namelijk een achterdeurtje. Deze uitzonderingsbepaling biedt de mogelijkheid de kern van de richtlijn, de maximum-werkweek van 48 uur, te omzeilen, als werknemers daar persoonlijk voor tekenen. Deze bepaling is ooit ingevoerd om het verzet van de Britten tegen Europese arbeidstijdenwetgeving te breken. Het zou gaan om een tijdelijke uitzondering. Maar inmiddels willen Nederland en andere EU-landen het Britse voorbeeld volgen.
Deze juridische truc lost het feitelijke probleem van de lange diensten niet op. Het is een beschamende schijnoplossing, die ook nog eens voorbarig is. Er zijn namelijk ook EU-landen die geen probleem hebben met hun arbeidstijden. Zij hebben kennelijk hun zaken beter op orde.

Minister De Geus staat dus op het punt om met een slimme combinatie de arbeidstijdenwetgeving een dubbele slag toe te brengen. Hij versoepelt de Nederlandse wet tot op het niveau van Europese minimumregels, en probeert die Europese regels op hun beurt ook uit te kleden. Een duidelijke kentering in het Nederlandse beleid, dat tot nu toe juist vooropliep in Europa.

Het Europees Parlement is fel tegen de dreigende uitkleding van de arbeidstijdenrichtlijn. De europarlementariërs onderkennen de problemen rond de slaapdiensten, en verlangen dat de Europese Commissie en lidstaten snel met een gezamenlijke oplossing komen. Maar het achterdeurtje waarlangs werknemers gedwongen kunnen worden om afstand te doen van hun rechten, moet worden afgeschaft.

Het belang van redelijke werktijden is erkend in tal van Europese en internationale verdragen. Al in 1919 legde de Internationale Arbeidsorganisatie in haar allereerste verdrag de 48-urige werkweek vast. Als de EU deze norm nu laat vallen, pleegt zij verraad aan de doelstellingen van haar eigen arbeidsmarktbeleid, zoals het combineren van werk en zorg, het verbeteren van de kwaliteit van de arbeid en het stimuleren van ouderen om langer te blijven werken. Hoe belangrijk goede arbeidstijdenwetgeving is blijkt uit Nederlands onderzoek: nu al ondervindt bijna veertig procent van de werknemers problemen met het onderhouden van sociale contacten en het verrichten van zorgtaken als gevolg van arbeids- en rusttijden. Deze leiden ook tot lichamelijke en psychische klachten. Het belang van begrenzing van werktijden voor de gezondheid en veiligheid van werknemers mag dus niet worden onderschat. Wie wil er geopereerd worden door een arts die al vijftien uur in touw is?

Tornen aan de maximale werkweek zal leiden tot meer stress, meer ongelukken en hogere WAO-cijfers. Tel uit je winst. De regering doet er dan ook goed aan de huidige afbraakplannen op te geven en zich sterk te maken voor een degelijk arbeidstijdenbeleid. In Nederland én in Europa.

Theo Bouwman (GroenLinks) is voorzitter van de commissie Werkgelegenheid en Sociale Zaken in het Europees Parlement. Ineke van Gent is Tweede-Kamerlid voor GroenLinks.