Marcel Ham formuleerde in Milieudefensie Magazine tien ‘goede groene’ argumenten tegen de Europese Grondwet. Maar hoe goed en groen zijn de argumenten tégen eigenlijk en wat wordt het milieu nu werkelijk beter van een tegenstem?
Het eerste kritiekpunt luidt dat de Grondwet als eerste doel uitgaat van de interne markt. Dat verwijt gaat voorbij aan de ontstaansgeschiedenis van de Europese Unie. Die was juist een marktunie, maar kreeg in de loop van haar ontwikkeling steeds bredere doelstellingen, waaronder ook milieudoelen. De kritiek was wellicht meer terecht geweest als de EU puur een marktunie was gebleven en als de ‘Grondwet’ werkelijk een grondwet was. Beide is niet het geval: de EU is sterk in haar doelen verbreed en de Grondwet is feitelijk gewoon een vernieuwing van eerdere EU-verdragen. Het een ‘grondwet’ noemen is meer er een symbolische vlag op zetten, maar die vlag dekt de lading niet. Het gaat om een verdrag met afspraken tussen landen, dat steeds weer vernieuwd zal worden en voor weer nieuwe landen zal gelden. Dat is wat anders dan een echte grondwet waarin de beginselen voor één staat, of een federatie van staten, staan.
Overigens worden de beginselen van een vrije markt met name in kader van de Wereldhandelsorganisatie bepaald. Een stem tegen de Europese Grondwet doet daar weinig aan af. Ook het tweede kritiekpunt, dat de duurzaamheid in de EU niet alleen milieu-, maar ook economische en sociale kanten heeft, gaat voorbij aan de historie: het begrip ‘duurzaamheid’ is juist vanaf het begin gebaseerd op het samengaan van zorg voor het milieu met sociale en economische ontwikkelingen. Het gaat erom hoe in dat spanningsveld de afwegingen gemaakt worden en daarvoor levert de Grondwet juist meer houvast: wat meer democratie en wat meer openheid in besluitvorming dan de EU volgens de huidige verdragen kent. Waarom een stap vooruit willen tegenhouden? Al met al overtuigen de argumenten niet dat je met een tegenstem iets goeds zou doen voor het milieu.
In een van de andere argumenten wordt gesteld dat de Europese milieuregels helemaal geen grondwet behoeven. Met een tegenstem zou je de Europese milieuregels niet in gevaar brengen. Maar waarom de basis voor de milieuregels en de mogelijkheid om ze verder in goede richting te sturen verzwakken? Het is wel een samenhangend bouwwerk en voor een goed milieubeleid hebben we primair Europa nodig. Bovendien blijkt in de praktijk dat voor uitspraken van het Europese Hof van Justitie basale beginselen, zoals ze staan in de verdragsteksten, dus ook in de ‘Grondwet’, hoe summier ook geformuleerd, juist wel van belang zijn. En neem de ontwikkelingen in de landbouw. De voortgaande herstructurering van de Europese landbouw van productfinanciering naar inkomenssteun, gekoppeld aan cross-compliance in de vorm van eisen voor wederdiensten op het gebied van natuur, milieu, landschap en dierenwelzijn, biedt juist meer kansen voor natuur en milieu. Milieudefensie lijkt de ogen voor deze ontwikkelingen te sluiten en kijkt alleen naar de zin waarin staat dat de productiviteit van de landbouw verhoogd moet worden. Een beginsel dat voor de oude lidstaten minder opportuun is, maar voor de meeste nieuwe juist weer wel.
De tien argumenten van Milieudefensie tegen de Europese Grondwet lijken sterk gebaseerd op een grondig wantrouwen in de afwegingen tussen milieu en economie die in Europa worden gemaakt. Een dergelijke kritische houding is heel zinvol. Maar met een tegenstem wordt de voorkeur gegeven aan de huidige veel minder democratischer en ondoorzichtiger besluitvorming, boven de stapjes vooruit die met de nieuwe Grondwet worden gemaakt naar juist meer democratie en openheid bij deze afwegingen. Mij ontgaat de logica van een stem tegen deze verbeteringen, die juist positieve afwegingen voor het milieu ten goede kunnen komen.
Dus, Milieudefensie, kom in een volgende opiniestuk over de Europese Grondwet met een visie op wat Milieudefensie nu met Europa wil. Wat moet op Europees niveau geregeld en wat door de lidstaten zelf, dat wordt uit de tien argumenten niet duidelijk, ze spreken er soms zelfs tegen. En kijk dan nog eens kritisch naar de gebruikte argumenten en buig ze om naar een vóór-stem. Daarmee wordt meer recht gedaan aan het milieu en aan de verdere ontwikkeling van Europa. Je kunt je kritiek beter inzetten op het verbeteren van toekomstige verdragen of noem het grondwetten, dan op het tegenhouden van verbeteringen.
Titia van Leeuwen coördineert het milieunetwerk van GroenLinks.