De Europese Grondwet geeft ‘Brussel’ geen nieuwe bevoegdheden, maar zorgt ervoor dat haar bestaande bevoegdheden beter worden gecontroleerd. Juist critici van de Europese Unie hebben baat bij de nieuwe Grondwet.
De Grondwet schept een Europese superstaat, roepen Geert Wilders en Jan Marijnissen in koor. Vervolgens komen ze steevast met de verkeerde voorbeelden. Zoals abortus, euthanasie en het homohuwelijk. Daar gaat Brussel helemaal niet over. Of asiel en migratie. Daarmee houdt de EU zich nu al bezig. Dat is ook logisch in een Europa zonder binnengrenzen. Zowel asielzoekers als Nederlanders hebben belang bij afspraken waardoor elk EU-land z’n steentje bijdraagt aan de opvang van vluchtelingen. Arbeidsmigratie is een ander verhaal: elk land blijft zelf bepalen hoeveel werkzoekenden van buiten de EU het toelaat, zo zegt de Grondwet. Misdaadbestrijding is weer wel een typische EU-taak: criminelen en terroristen houden zich immers niet aan landsgrenzen. De Grondwet legt vast dat de EU zich alleen met ‘bijzonder zware criminaliteit met een grensoverschrijdende dimensie’ mag bezighouden. De verkoop van een paar grammetjes wiet per klant in coffeeshops valt daar niet onder.
Kortom: de Europese Grondwet bakent de bevoegdheden van de EU scherper af dan nu het geval is. Over onderwerpen als sociale zekerheid, onderwijs, gezondheidszorg, volkshuisvesting, cultuur en de veiligheid op straat blijft Nederland zelf beslissen. Brussel mag hoogstens een aanvullende rol spelen, bijvoorbeeld om te voorkomen dat grensarbeiders klem komen te zitten tussen de uiteenlopende sociale regels van de lidstaten.
Nieuwe bevoegdheden mag de EU zich alleen toeëigenen als alle lidstaten daarmee instemmen. Ook dat staat duidelijk in de Grondwet. Het is merkwaardig dat degenen die waarschuwen voor een Europese superstaat tegelijkertijd klagen dat de EU niet alle dierenleed kan verhelpen. “Stierenvechten mag gewoon door blijven gaan,” zo pruilde SP-europarlementariër Erik Meijer onlangs in BN/De Stem. Nogal wiedes. De EU is niet bevoegd om ‘culturele tradities’ te verbieden en dat blijft zo zolang de Spanjaarden vinden dat de corrida hun zaak is. Op dezelfde manier kan Nederland tegenhouden dat de EU zich met onze abortus- of euthanasiewetgeving bemoeit. Hoezo superstaat?
Tegen het misselijke stierenvechten kan en mag Brussel helaas niets ondernemen, tegen het dierenleed in de bio-industrie des te meer, indien de Grondwet wordt goedgekeurd. Een nieuw dierenwelzijnsartikel verplicht de Europese instellingen om op beleidsterreinen als landbouw en vervoer ‘ten volle rekening te houden met het welzijn van dieren als wezens met gevoel’. Dat schept nieuwe kansen om de landbouw diervriendelijker te maken. Te meer daar de Grondwet het Europees Parlement eindelijk controle geeft over de landbouwwetten en –begroting. Ook burgers krijgen een nieuw instrument in handen om de Europese instellingen tot actie aan te zetten: het burgerinitiatief. Één miljoen handtekeningen volstaan om een wetsvoorstel op de Brusselse agenda te zetten. GroenLinks is, samen met andere groene partijen in Europa, nu al een burgerinitiatief gestart tegen beestachtig lange veetransporten.
De Grondwet biedt nog meer democratische vooruitgang. Minder achterkamertjespolitiek bijvoorbeeld. De Raad van Ministers, die samen met het Europarlement de Europese wetten maakt, moet hierover in het openbaar gaan vergaderen en stemmen. Daardoor kunnen burgers, journalisten en nationale parlementen beter controleren of het spel eerlijk gespeeld wordt.
Kortom: de Grondwet geeft burgers en volksvertegenwoordigers veel meer mogelijkheden om fout beleid te corrigeren en goed beleid af te dwingen. Daarom is een kritische partij als GroenLinks, die tegen de verdragen van Maastricht en Amsterdam stemde, vóór deze Grondwet.
Als milieu- en vredespartij beseft GroenLinks terdege dat we Europa nodig hebben voor het oplossen van grensoverschrijdende problemen. Neem de luchtvervuiling, waardoor elk jaar duizenden Nederlanders vroegtijdig sterven. De vuile lucht boven Nederland komt voor tweederde uit onze buurlanden. We zijn dus gebaat bij de strenge Europese normen voor schone lucht. Die dwingen niet alleen het kabinet-Balkenende maar ook onze buurlanden om maatregelen te nemen. Sommige Nederlanders zijn verbaasd dat zulke Europese wetten boven nationale wetten gaan. Maar dat is al veertig jaar zo. Een stem tegen de Grondwet doet daar niets aan af. En hoe zouden we een probleem als luchtvervuiling kunnen oplossen, als elk land de Europese afspraken naast zich neer kan leggen?
De Grondwet verplicht de EU niet alleen het milieu en de gezondheid van haar eigen burgers te blijven beschermen, maar ook om meer te doen tegen armoede en conflicten elders in de wereld, onder ‘strikte eerbiediging van het internationaal recht’. Dankzij de nieuwe Europese minister van Buitenlandse Zaken zal de EU vaker met één stem spreken op het wereldtoneel. Dat is van groot belang om tegenwicht te bieden aan de Verenigde Staten. In z’n eentje kan Nederland dat niet. Het bezoek van Bush aan Nederland volgende week zal gepaard gaan met protesten tegen diens oorlogspolitiek. Maar wie op 1 juni vóór de Europese Grondwet stemt, maakt effectief verzet tegen de Amerikaanse alleenheerschappij pas echt mogelijk.
Joost Lagendijk is lid van het Europees Parlement voor GroenLinks.