Afgelopen week bezocht GroenLinks-europarlementariër Joost Lagendijk Turkije. Om te overleggen met zijn Turkse collega’s en om te ontdekken wat er leeft aan de Europese buitengrenzen.

Zondag 12 juni
Wat kunnen clichés toch mooi zijn. Aan de oever van de Bosporus, een goed restaurant, de lichten van de stad aan de overkant, in de verte de eindeloze stroom auto’s over de brug die Europa en Azie met elkaar verbindt. Prettige tafelgenoten in de persoon van Orhan Pamuk en Cengiz Candar.

Orhan is de bekendste Turkse schrijver van dit moment. Over de hele wereld bekend van boeken als Mijn naam is Karmozijn en Sneeuw. Sinds ik drie jaar geleden voorzitter van de Turkije-delegatie in het Europees Parlement werd spreek ik  regelmatig met hem af. Hij volgt de politieke ontwikkelingen in Turkije met meer dan normale belangstelling. Is scherp in zijn analyse en politiek volstrekt ongebonden. Hij is weer terug in Istanbul na maanden van verbanning in de VS nadat er een grote rel was ontstaan over uitlatingen van hem betreffende de moord op een miljoen Armeniers in 1915. Die kwestie is hier nog steeds een open wond en Orhan haalde zich met zijn opmerkingen de woede van alle nationalistische Turken op de hals. Ik heb geprobeerd hem zoveel mogelijk te steunen door in een open brief aan premier Erdogan zijn vrijheid van meningsuiting te verdedigen en door achter de schermen bij de belangrijkste media op matiging aan te dringen.  De storm is gelukkig gaan liggen en op zijn onnavolgbare wijze verhaalt hij van een taxichauffeur die hem woedend liet staan en een andere die hem uit solidariteit een gratis rit aanbood.

Cengiz is een van Turkijes bekendste journalisten met goede contacten binnen de regerende AK-partij. Maar vooral ook een buitengewoon innemende persoon met een passie voor voetbal in het algemeen en Fenerbahce in het  bijzonder. Bij die Turkse club speelde de afgelopen twee seizoenen Pierre van Hooijdonk, de spits die mijn favoriete club Feyenoord drie jaar geleden bijna in zijn eentje de UEFA-Cup bezorgde. Dat schept een band. Pierre is volgens Cengiz nog steeds ongelooflijk populair in Istanbul ondanks een mislukt seizoen. Het slaat nergens op maar ik ben blij dat te horen.

Daarnaast natuurlijk veel vragen over en weer. Van de crisis in de EU na de twee Nee’s en de rol die verzet tegen Turkse toetreding daarbij speelde tot de groei van het nationalisme in Turkije en de bereidheid van de regering om de broodnodige hervormingen door te zetten. Geen van allen zijn we pessimistisch over de lange termijn maar dat er de komende tijd nog veel mis kan gaan in de relatie van Turkije met de EU realiseert een ieder zich aan tafel.

Maandag 13 juni
Als voorbereiding op de officiele bijeenkomst met onze Turkse collega’s spreken we als delegatie van het Europees Parlement ‘s ochtends met een aantal vertegenwoordigers van mensenrechtenorganisaties, een Armeense tijdschriftuitgever en de burgemeester van Diyabakir, de grootste Koerdische stad. De rij klachten van onze gasten is niet te overzien. Volgens hen heeft de Turkse regering het er de laatste zes maanden lelijk bij laten zitten.  In december 2004 kreeg Turkije op een Europese Top eindelijk de lang verwachte datum waarop onderhandelingen met de EU kunnen beginnen: 3 october 2005. Sinds die tijd komt er volgens onze informanten van hervormingen weinig meer terecht. Het is koren op de molen van die collega’s die altijd al vonden dat Turkije geen lid moest worden van de EU. Maar hen staat een verrassing te wachten. In de loop van het gesprek wordt duidelijk dat zelfs de meest kritische activist een groot voorstander is van het zonder vertraging openen van de onderhandelingen. Het is de spagaat van veel kritische Turken: ze weten als geen ander wat er nog allemaal mis is in hun land maar ze zijn er ook van overtuigd dat alleen het lidmaatschap van de EU hun situatie structureel zal verbeteren.

De officiele vergadering  ‘s middags is chaotisch en verloopt in een slechte sfeer, ook omdat mijn Turkse co-voorzitter absoluut niet kan voorzitten. De hardliners van beide kanten domineren het debat. Gevolg is een eindeloze reeks agressieve monologen waarbij de tegenstanders van Turkse toetreding proberen alsnog hun gelijk te halen. Daarvoor hadden we niet met z’n allen naar Istanbul hoeven komen.

Tussen de bedrijven door opnames voor een populair debatprogramma van een van Turkijes topjournalisten, Mehmet Ali Birand. Samen met collega’s Camiel Eurlings en de Britse liberaal Andrew Duff doe ik m’n best de invloed van de twee Nee’s tegen de Europese Grondwet op Turkse toetreding in het juiste, niet-alarmistische perspectief te zetten en tegelijkertijd de noodzaak van voortgaande hervormingen te onderstrepen.

Dinsdag 14 juni
De ochtendsessie over de positie van vrouwen in Turkije loopt gelukkig een stuk beter. Goede inleidingen van de nieuwe Turkse Minister voor Vrouwenzaken en van PvdA-collega van Turkse afkomst Emine Bozkurt, gerichte vragen en opmerkingen van de collega’s die tenminste normaal op elkaar reageren en ja, het maakt uit wie er voorzit.

Eind van de middag inleiding en vragen door studenten op de prachtig gelegen Bogazici Universiteit. Oxford aan de Bosporus. Vragen vallen wat tegen maar de ambiance in de oude bibliotheek vergoedt veel. Afgesproken met de vrouwelijke rector dat ik eind van het jaar terugkom om een paar colleges te geven.

Rond middernacht vliegen naar Trabzon aan de Zwarte Zee. Doodop rol ik rond twee uur ‘s nachts m’n bed in.

Woensdag 15 juni
Eindelijk tijd om eens op het gemak een stad te ontdekken. Samen met Ali, mijn Turkse fractie-assistent die dit deel van de reis heeft georganiseerd, slenter ik door Trabzon. Geen onverdeeld genoegen want veel chaotisch neergeplempte, lelijke moderne gebouwen. Opeens staan we voor een prachtig opgeknapte stadsvilla uit de Ottomaanse tijd. De charme en sociale intelligentie van Ali zorgen ervoor dat we vijf minuten later worden rondgeleid en daarna een kopje koffie drinken met de directeur van de plaatselijke theater-administratie die in het gebouw gehuisvest blijkt. Enthousiaste verhalen over het jaarlijkse Zwarte Zee Festival met gezelschappen uit o.a. Georgie, Rusland en de Ukraine.

Gevraagd naar zijn mening over Turkse toetreding tot de EU verklaart hij zich een groot voorstander. Vooral omdat de EU gebaseerd is op principes als vrijheid, democratie en mensenrechten wil hij graag dat zijn land daarbij hoort. Waar hij zich echter in toenemende mate aan ergert is de denigrerende toon waarop in Europa over Turkije en zijn inwoners wordt gesproken. Alsof het een soort barbaren zijn die zich vanwege het verwachte financiele gewin proberen binnen te dringen. Turkije doet zijn uiterste best om aan de eisen van de EU te voldoen en dan moet het een keer afgelopen zijn met die aanhoudende twijfel of de Turken er wel echt bijhoren. Aldus onze gastheer.

Na een bezoek aan het spectaculair gelegen verlaten Grieks-orthodoxe klooster Sumela ten zuiden van Trabzon in een ruk in de huurauto door naar Ayder, een klein plaatsje aan de voet van de Kasjkar, een bergmassief met toppen tot 4000 meter in het uiterste noordoosten van Turkije. Ik val als een blok in slaap onder het geruis van de waterval onder mijn hotelraam.   

Donderdag 16 juni
Vandaag weinig politiek en veel fysieke inspanning. Ali wil mij meenemen op een van zijn favoriete trektochten door de Kasjkar maar dat valt gedeeltelijk in het water omdat de laag hangende mist een grote tocht onmogelijk maakt. Na drie uur klimmen en dalen zijn we gedwongen te stoppen. Heel erg vind ik dat niet want een echt fanatieke loper ben ik nooit geweest.

Op onze tocht worden we vergezeld door een bedeesde jongen die actief is in de Laz Associatie. De Laz vormen een minderheid van rond de 200.000 mensen die voornamelijk leven aan de oostelijke Turkse Zwarte Zee-kust en in Georgie. Al jaren proberen de Laz hun van de Turken afwijkende taal en cultuur te boekstaven en te cultiveren. Tot voor kort wilde de Turkse overheid daar niks van weten want dat streven zou alleen maar leiden tot seperatisme. Sinds het lidmaatschap van de EU een reeele optie is geworden doen de autoriteiten minder spastisch maar uit vele anecdoten blijkt hoe omzichtig de Laz Associatie nog te werk moet gaan. Mooi voorbeeld van de voorzichtige ontspanning die is ingetreden maar ook van de volstrekt overspannen angst voor alles wat maar enigszins afwijkt die dit land zo lang in zijn greep heeft gehouden.

Vrijdag 17 juni
Afspraak en lunch met de burgemeester van Hopa, de laatste grote plaats voor de Turks-Georgische grens. Vol trots laat hij ons vlak buiten Hopa een stuk kiezelstrand zien en ontvouwt zijn plannen om dit strand op te knappen. Het is over vele tientallen kilometers het enige stuk dat over is. De rest is opgeofferd aan een nieuwe snelweg die alle dorpen en steden afsnijdt van de zee. Welkom in de 21ste eeuw.

Tijdens de lunch onderstreept de burgemeester met nadruk het feit dat hij tijdens zijn verkiezingscampagne vorig jaar vaak over de EU gesproken heeft. Volgens hem is de steun voor toetreding ook in Hopa groot omdat Europa gezien wordt als bondgenoot in het streven naar modernisering dat onder grote delen van de Turkse bevolking leeft. Zonder de EU zal Turkije ook ten goede veranderen maar met steun uit Brussel zal het, zo is de inschatting,  een stuk sneller en effectiever gaan.

Van Hopa op weg naar Kars, 200 km zuidelijker, vlak bij de grens met Armenie. Afwisselend vergezeld door melancholische Turkse muziek of de laatste CD van Coldplay. Een prachtige route langs diepe ravijnen. Na enkele kilometers echter ontsierd door een volgend voorbeeld van alles verwoestende modernisering. De aanleg van twee gigantische dammen ten behoeve van waterkrachtcentrales. Alsof er met een groot mes hele stukken uit de groene bergen zijn gesneden.

Pas na donker in Kars. Koud, desolaat en een shabby hotel. Een veelbelovend begin in de stad die dient als kil decor voor Pamuk’s roman Sneeuw.

Zaterdag 18 juni
Vroeg wakker omdat de gordijnen veel te klein zijn. Een strakblauwe lucht dus geen tijd te verliezen voor een bezoek aan Ani, duizend jaar geleden de hoofdstad van Armenie, 40 km ten oosten van Kars. Een uitgestrekt terrein met veel rotzooi maar ook een paar indrukwekkende vervallen kerken. Aan de overkant van de rivier ligt het moderne Armenie. Dichtbij maar ook veraf want de grens tussen Turkije en Armenie is al jarenlang gesloten vanwege vele historische en actuele meningsverschillen.

In alle gesprekken die volgen springen twee vragen eruit. Of we alsjeblieft alles op alles willen zetten om de grens weer open te krijgen. Kars zou dan een belangrijke doorvoerplaats kunnen worden richting Centraal-Azie. Nu ligt het aan het eind van een route die doodloopt op een gesloten grens. De eensgezindheid verdwijnt snel als we komen te spreken over het boek van Pamuk waarin radicale islamisten, linkse revolutionairen en Turkse nationalisten elkaar op leven en dood bestrijden. Veel inwoners zijn niet gelukkig met het portret van hun stad als een broeinest van fundamentalisme. Lezers zouden daardoor een totaal verkeerd beeld krijgen. Dat Sneeuw geen reisgids is maar een roman gaat er bij velen niet in.  Schoorvoetend moeten ze wel erkennen dat sinds het verschijnen en vooral vertalen van het boek het aantal toeristen verveelvoudigd is. Toch mooi meegenomen voor een stad die moeite moet doen het hoofd boven water te houden.

Zondag 19 juni
Voor vertrek nog snel twee uur door de stad lopen. Kijken naar de resten van veel beschavingen die de afgelopen eeuwen over Kars zijn gespoeld. Vervallen Ottomaanse huizen, pas opgeknapte Russische gebouwen van rond 1900. Dan terug van de uiterste grenzen naar het hart van de EU.