De dood van Slobodan Milosevic in zijn Scheveningse cel, de herdenking van de massamoord in Srebrenica live op Nederland 1: zelfs wie de buitenlandpagina's liever overslaat kan de recente oorlog in wat ooit Joegoslavië was niet vergeten zijn. Des te onbegrijpelijker is het streven van het CDA om de Balkan op een zijspoor te zetten en de deur van de Europese Unie voorgoed op slot te doen. Het uitzicht op EU-lidmaatschap is een niet te overschatten drijfveer voor de moeizame vooruitgang die er geboekt wordt in Servië, Kosovo en Bosnië. De prijs van uitsluiting kan hoog zijn, ook voor Europa.
Onlangs presenteerde het CDA zijn visie op de toekomst van Europa. "Geen enkel nieuw land wordt het kandidaat-lidmaatschap aangeboden," schrijven de christendemocraten, "de drie landen op de Westelijke Balkan dient nu ten hoogste het partenariaat te worden aangeboden." Dit getuigt van weinig gevoel voor geografie. Een blik op de kaart volstaat om te begrijpen hoe de EU er dan op termijn uit zal zien: als de Stad zonder hart van Zadkine, met in het midden een hap eruit, namelijk Bosnië, Servië-Montenegro en Albanië - aan alle zijden omringd door EU-lidstaten.
Het voorstel om de drie genoemde landen alle uitzicht op EU-lidmaatschap te ontnemen staat haaks op de belofte die de landen van de Westelijke Balkan sinds de Top van Thessaloniki in 2003 gedaan is. Bij die gelegenheid onderstreepten de EU-landen hun "volledige en effectieve ondersteuning van het Europese perspectief voor de westelijke Balkanlanden, die een integraal onderdeel van de EU kunnen worden zodra zij aan de gestelde criteria voldoen." De Nederlandse regering heeft deze lijn altijd ondersteund, en afgelopen weekend in Salzburg heeft Minister Bot dit nog bekrachtigd. Het CDA heeft zich in het Europees Parlement en in de Kamer altijd voorstander van de zogenaamde 'agenda van Thessaloniki' getoond. De ommezwaai komt dan ook als een donderslag bij heldere hemel.
Het tijdstip om de Balkanlanden de wacht aan te zeggen is daarbij uitermate ongelukkig gekozen. Het komende jaar is cruciaal voor de regio. Er moet een oplossing gevonden worden voor de status van Kosovo. Servië moet zich voorbereiden op het verlies van alle zeggenschap over zowel Kosovo als Montenegro, waar in mei een referendum over onafhankelijkheid zal plaatsvinden, en tegelijk het moeizame democratiseringsproces voortzetten. In Bosnië moet overeenstemming bereikt worden over een nieuwe grondwet die het land eindelijk regeerbaar en vatbaar voor economische ontwikkeling kan maken.
De hervormers en de gematigde krachten ter plekke hebben het niet gemakkelijk. De schaduw van agressief nationalisme is nog alom aanwezig. Ze doen hun best, en boeken resultaten. Met ruggesteun van Europa. In Bosnië is na veel druk uit Europa een drastische hervorming van het politieapparaat in gang gezet, die de politie uit de klauwen van politieke en etnische clans moet bevrijden. En hoewel Mladic nog steeds op vrije voeten is, heeft Servië het afgelopen jaar een groot aantal verdachten van oorlogsmisdrijven uitgeleverd aan het tribunaal in Den Haag. Het is wrang om uit politieke berekening op zo'n sleutelmoment onze steun terug te trekken, en de politici ter plekke die hun nek hebben uitgestoken te laten vallen.
Het CDA staat jammer genoeg niet alleen in Europa. Ook in Duitsland en in Frankrijk denken politici munt te kunnen slaan uit een uitbreidingssceptisch verhaal. Maar onvrede over de huidige Europese politiek is niet door stevige taal tegen Turkije, de Balkan of Roemenië te sussen. Uiteindelijk gaf een marginaal deel van de Nederlandse en Franse 'nee'-stemmers tegen de Europese Grondwet angst voor de uitbreiding aan als motief voor zijn keuze. Het onbehagen wordt veeleer veroorzaakt door de ondoorzichtige manier van besluitvorming, de perceptie dat 'Brussel' zich te veel met details bezighoudt die prima nationaal geregeld kunnen worden en de angst om niets meer te zeggen te hebben over belangrijke beslissingen.
Daarom pleit ik voor een duidelijke boodschap met betrekking tot de uiteindelijke grenzen van de EU. De kiezers hebben het recht om te weten wat hen de komende jaren te wachten staat. Naar mijn mening zit Europa na lidmaatschap van Bulgarije en Roemenië, het succesvol afronden van de onderhandelingen met de huidige kandidaten Turkije, Kroatië en Macedonië, en uiteindelijk de toetreding van Servië-Montenegro, Albanië en Bosnië-Herzegovina vooraleerst aan zijn 'taks'. Uiteindelijk, op een termijn van twintig jaar of meer, zullen Wit-Rusland, Oekraïne en Moldavië er ook bij kunnen, maar dan is de EU ook echt 'af'.
Met het CDA vind ik dat het zonder een drastische hervorming van de Europese instituties moeilijk wordt om nieuwe landen op te nemen. Die overtuiging verleidt mij echter niet tot een pleidooi voor een stop op de uitbreiding, maar tot een oproep tot rasse hervorming van de Unie. Het zou te gek zijn als de bevolking van de Balkan het slachtoffer wordt van onze besluiteloosheid. Het zou ook dom zijn: de Balkan ligt midden in Europa, en bij een nieuw conflict in het hart van de EU is werkelijk niemand gebaat.
Joost Lagendijk (GroenLinks) is buitenlandwoordvoerder van de Groene fractie in het Europees Parlement.