Vandaag heeft de terrorismecoördinator van de Europese Unie, Gijs de Vries, de Europese ministers van Justitie ingelicht over zijn aanbevelingen voor de bestrijding van terrorisme. GroenLinks-lijsttrekker Kathalijne Buitenweg biedt Gijs de Vries een alternatieve speech aan.

De aanbevelingen van De Vries zijn nog geheim, maar zeker is dat hij de verzamelde justitieministers heeft voorgehouden dat een betere samenwerking tegen terreur afhankelijk is van onderling vertrouwen tussen de EU-landen. Volgende week, tijdens de Eurotop, besluiten de regeringsleiders of zij de aanbevelingen van De Vries overnemen.

"Alleen het waarborgen van burgerrechten kan het onderlinge vertrouwen scheppen dat nodig is voor een effectieve samenwerking tegen terrorisme", stelt Kathalijne Buitenweg, lijsttrekker van GroenLinks bij de Europese verkiezingen. "Daarom moet de Europese Unie zich niet het Amerikaanse model van terreurbestrijding laten opdringen. In de VS dreigen de burgerrechten juist te verdampen."

Buitenweg hoopt dat De Vries - een van de laatste liberalen met hart voor burgerlijke vrijheden - deze boodschap aan de regeringsleiders durft over te brengen. "Om het voor De Vries wat makkelijker te maken om deze moeilijke boodschap uit te spreken, doe ik hem een tekst voor zijn toespraak aan de hand. Hij mag 'm gratis gebruiken, liefst zonder bronvermelding. Zoals het ook zaak is dat de regeringsleiders niet te weten komen dat het wetsvoorstel van de Europese Commissie voor het waarborgen van de rechten van verdachten uit de koker van GroenLinks komt. Want dan maken ze helemaal geen haast meer met de aanname ervan."
(zie ook bericht: Minimumnormen voor strafprocesrecht stap dichterbij)

De Nederlandse regering heeft al duidelijk gemaakt dat de bescherming van burgerrechten de laagste prioriteit heeft tijdens haar komende EU-voorzitterschap. Buitenweg verklaart: "Ik hoop dat De Vries Balkenende en zijn collega's duidelijk maakt dat de rechtsstaat geen obstakel, maar een voorwaarde is voor terrorismebestrijding. Als we in de strijd tegen het terorrisme onze burgerrechten opofferen, krijgen de terroristen hun zin."

Hier de alternatieve speech die Buitenweg schreef voor De Vries.

"Geachte regeringsleiders,

Op 25 maart, kort na de afschuwelijke aanslagen in Madrid, benoemde u mij tot terrorismecoördinator van de EU. U vroeg mij om u achter de broek te zitten bij het uitvoeren van Europese antiterrorismemaatregelen. U wilde ook weten waarom die uitvoering zo stroef verloopt en hoe het beter kan.

Wat ik ga zeggen zal u wellicht niet bevallen. Maar ik bewijs u een slechte dienst door u naar de mond te praten.

De laatste Eurobarometer-peiling laat zien dat veiligheid op nummer twee staat in de top-vijftien van zaken die de EU volgens haar burgers moet aanpakken. De bescherming van burgerrechten, zoals privacy, eindigt ook hoog: op plaats vijf. De Europeanen hechten aan veiligheid én aan de rechtsstaat, zoveel is duidelijk. Voeg hierbij de toenemende twijfel over het veiligheidsbeleid van president Bush en er is maar een conclusie mogelijk: we moeten eens kritisch kijken naar de manier waarop we de strijd tegen het terrorisme voeren.

Om met Bush te beginnen. De EU zou de belangrijkste partner van de VS moeten zijn bij het bestrijden en voorkomen van terrorisme. Maar na een aantal ontmoetingen met veiligheidscoördinator Tom Ridge en justitieminister John Ashcroft moet ik concluderen dat er van partnerschap nauwelijks sprake is. De Amerikaanse regering luistert slecht. Haar wensen hebben het karakter van dictaten.

Neem de kwestie van de passagiersgegevens. Het liefst had u de overeenkomst met de VS er stilletjes doorheen geloodst. Maar sinds groene parlementariërs vorig jaar actie voerden op Europese luchthavens hebben de media het onderwerp niet meer losgelaten. Uiteindelijk heeft u, tegen de wil van het Europees Parlement, de VS toestemming gegeven om vrijwel naar believen te graaien in de passagiersgegevens van Europese luchtvaartmaatschappijen. Natuurlijk doet mijn partijgenoot Frits Bolkestein, de verantwoordelijke eurocommissaris, het voorkomen alsof hij allerlei Amerikaanse toezeggingen heeft losgekregen. Maar laten we er niet omheen draaien: onder druk van economische sancties en in weerwil van onze eigen privacywetgeving hebben wij precies gedaan wat de Amerikanen van ons eisten.

Er staan verworvenheden op het spel die niet gemakkelijk zijn terug te winnen. Privacy is niet heilig. Het is echter geen obstakel voor veiligheid, maar juist een onderdeel daarvan. In een Big Brother-achtige samenleving, waar iedere stap van ieder mens wordt gevolgd en geregistreerd aan de hand van creditcardaankopen, reisgedrag en GSM-verkeer, voelen mensen zich bedreigd in plaats van beschermd door hun overheid. In de VS gaat het hard die kant op. Wij moeten in Europa zelfstandig de juiste balans bepalen tussen privacy enerzijds en instrumenten voor terreurbestrijding anderzijds. Pas dan kunnen we op voet van gelijkheid met de Amerikanen om de tafel.

Ook bij het Europees arrestatiebevel draait het om burgerrechten. Het lijkt slagvaardig en efficiënt: op basis van wederzijds vertrouwen mensen aan elkaar uitleveren zonder te controleren of hun proces eerlijk is verlopen. Maar als dat vertrouwen een fictie is - zoals u zelf vaststelde tijdens uw ingelaste terrorismetop in 2001 - stagneert de uitvoering. Er zijn tussen onze landen grote verschillen in kwaliteit van rechtsbijstand, behandeling in gevangenissen en regels voor bewijsvoering. Amnesty International meldde vorige maand zelfs ernstige mensenrechtenschendingen. In het Verenigd Koninkrijk worden terrorisme-verdachten zonder proces voor onbepaalde tijd vastgehouden. In Spaanse gevangenissen worden ETA-verdachten gemarteld. Kortgeleden weigerde een Belgische rechter uitlevering van zo'n verdachte wegens zorgen om de waarborging van zijn rechten.

Mijn aanbeveling is: laten we de burgerrechten beter beschermen, juist in het belang van een effectieve aanpak van terrorisme en misdaad. Die bescherming schept het vertrouwen dat nodig is voor grensoverschrijdende samenwerking. We hebben dringend Europese waarborgen nodig voor de rechten van verdachten.

Mijn eigen partij, de VVD, vindt zulke regels onnodige Europese bemoeienis. Maar het Europees Parlement pleit er al geruime tijd voor. U kunt die wens niet negeren, want door de Europese Grondwet wordt het parlement medewetgever inzake strafrecht. Er ligt inmiddels een wetsvoorstel van de Europese Commissie. De Nederlandse regering, vanaf 1 juli EU-voorzitter, wil naar eigen zeggen "een begin maken met de onderhandelingen" over dit wetsvoorstel. Het heeft, met andere woorden, de allerlaagste prioriteit. Dat betreur ik en ik heb uitgelegd waarom.

Terroristen minachten onze democratie en rechtsstaat. Als we onze burgerrechten opofferen in de strijd tegen het terrorisme, geven we de terroristen hun zin."