De Turkije-delegatie van het Europees Parlement bezocht eind november Turkije. Delegatievoorzitter Joost Lagendijk (GroenLinks) heeft de Turkse leiders op het hart gedrukt het tempo van hervormingen op te voeren.

"Soms lijkt het wel alsof Turkije niet meer zo enthousiast is om lid te worden van de EU," zei Lagendijk. "Daarom zijn we kritisch geweest. Na een flinke spurt in 2003 en 2004 is er echt te weinig gebeurd. Vooral de grote politieke projecten, zoals een nieuwe grondwet, laten eindeloos op zich wachten. Het is niet zo dat het Europees vuur in Turkije gedoofd is. Maar ik zou willen dat de waakvlam weer een steekvlam wordt."

Artikel 301
Lagendijk wijst erop dat veel hervormingen halverwege blijven steken. Zo is het notoire artikel 301 van het wetboek van strafrecht, dat belediging van de Turkse natie strafbaar stelt, eindelijk hervormd. Artikel 301 was een belangrijke belemmering van de vrijheid van meningsuiting. De EU en met name Lagendijk drongen al jaren aan op het ‘onschadelijk maken’ van deze wet. De hervorming leek veelbelovend omdat de soms zeer nationalistische aanklagers niet zelf meer mochten beslissen over vervolging, maar de toestemming nodig hadden van de minister van Justitie. Lagendijk: “Nu verdwijnt 85 procent van de aanvragen voor vervolging in de papierversnipperaar van de minister, maar ik hoopte en verwachtte ook eigenlijk dat de minister helemaal geen nieuwe zaken meer toe zou staan. Artikel 301 en andere wetsartikelen blijven de vrijheid van meningsuiting in de weg staan. Dat moet afgelopen zijn."

Rechten homoseksuelen
"Ook de acceptatie van homoseksualiteit is nu groter dan pakweg enkele decennia geleden, maar er is nog veel werk te verzetten. De belangrijke Turkse homo-organisatie Lambda Istanbul heeft eind november een grote overwinning geboekt bij het Hooggerechtshof. Het Hof besloot dat de organisatie haar activiteiten niet hoefde te staken zoals een lagere rechter eerder had geoordeeld. Het grotere aantal openbare verenigingen voor homo's, bi- en transseksuelen, geeft aan dat de Turkse samenleving niet stilstaat."

Halfslachtigheid
Een halfslachtige houding ziet Lagendijk ook terug bij de wet op de vakbonden die momenteel in het parlement in Ankara wordt behandeld. De situatie verbetert wellicht, maar het is onduidelijk of Turkije straks aan de Europese normen op dit gebied voldoet. Ook de culturele rechten van de Koerden gaan maar mondjesmaat vooruit. Er komt nu voor het eerst een publiek televisiekanaal in Turkije dat uitzendt in het Koerdisch. De lakmoesproef is of dit kanaal alleen sport en cultuur gaat uitzenden of ook politiek mag bespreken. Lagendijk vindt het essentieel dat de Koerden onderling ook kunnen praten over politiek, zodat zij een open debat kunnen voeren over hun positie in Turkije en de PKK.

Marteling
Hoewel politiegeweld en marteling drastisch is afgenomen sinds de jaren negentig, kwam onlangs naar buiten dat mishandeling door de politie weer eens een dodelijk slachtoffer had geëist. De reactie van de autoriteiten toont aan dat er echter wel degelijk wat veranderd is. De minister van Justitie bood de nabestaanden publiekelijk zijn verontschuldigingen aan. Er is een diepgravend onderzoek gaande naar de toedracht van de moord. Tegen de daders én hun leidinggevenden zijn levenslange gevangenissenstraffen geëist. "Hoewel marteling niet te tolereren is, putten we moed uit de doortastendheid van de regering om de daders te bestraffen," zegt Lagendijk.

Samenzwering
De politiek gevoelige Ergenekon-zaak lijkt daarentegen te verzanden. Ergenekon is de naam van een geheim netwerk dat erop gericht was het democratisch hervormingsproces te frustreren en elke buitenlandse ’inmenging’ tegen te gaan. Met een reeks van bloedige aanslagen werd geprobeerd om een sfeer van angst te creëren. Prominente Turken, zoals schrijver Orhan Pamuk, maar ook Lagendijk zelf, stonden op een dodenlijst van de organisatie. Een groot aantal verdachten, waaronder oud-militairen en journalisten, is nu opgepakt. De organisatie is zo schimmig dat waarschijnlijk niet alle leden ontmaskerd zijn: met name binnen de bureaucratie en het leger zouden nog samenzweerders actief kunnen zijn. Het vergt veel politieke moed om Ergenekon met wortel en tak aan te pakken, omdat de oppositie niet nalaat de zaak af te schilderen als een politiek proces. De moed lijkt de regering nu in de schoenen te zijn gezakt.

Erdogan en Gül
Lagendijk zat in Turkije een tweedaagse vergadering van europarlementariërs en Turkse parlementariërs voor, maar had ook persoonlijke afspraken met minister-president Erdogan en president Gül. Over het algemeen werd de kritiek goed ontvangen, al hebben de Turken standaard commentaar op de dubbelzinnige houding van de EU. Lagendijk kan hen daar niet helemaal ongelijk in geven: "Europa moet helder zijn in hetgeen we Turkije te bieden hebben. Als het land uiteindelijk aan alle voorwaarden voldoet, mag het, zoals afgesproken, lid worden van de EU. Daar moeten we niet om heen draaien. Ik zal mij er voor inzetten dat dat naast alle kritiek duidelijk in het rapport van het Europees Parlement komt te staan, dat er binnenkort aankomt."