De Europese Commissie heeft vandaag in het Europees Parlement voorgesteld om tot het eind van dit jaar de toetredingsonderhandelingen met tien landen af te sluiten. De Centraal- en Zuid-Europese landen krijgen een lange lijst van huiswerk mee. De Commissie heeft controle-instrumenten bedacht om veilig te stellen dat de kandidaten tot hun toetreding in 2004 aan alle eisen voldoen. GroenLinks is blij met deze aanpak.

De vandaag openbaar gemaakte landenrapporten gaan over de vraag of Cyprus, Estland, Hongarije, Letland, Litouwen, Malta, Polen, Slovenië, Slowakije en Tsjechië klaar zijn voor toetreding in 2004 en waar zij zich de resterende vijftien maanden op moeten focussen.

Tekortkomingen

De Europese Commissie veegt de tekortkomingen van een deel van de kandidaten niet onder tafel. Zij benadrukt echter dat het onredelijk zou zijn om na de enorme omwenteling vooral in Oost-Europa en de vooruitgang die is geboekt de detailkwesties die nu nog uitstaan tot struikelblok te maken. "Aan de ene kant moeten we voorkomen dat de landen nu op hun lauweren rusten. Aan de andere kant moeten we bij elk probleem overwegen onder welke omstandigheden - toetreding of uitstel - een oplossing dichter bij komt", aldus GroenLinks-europarlementariër Joost Lagendijk.

De meeste toetreders kampen met corruptie en economische misdaad, zoals smokkel of witwasserij. De rechterlijke macht is nog niet overal op Europees niveau. Zo zijn er niet genoeg goed opgeleide rechters, de toegang voor burgers tot de rechtsspraak is beperkt, er is nog te weinig transparantie en vele rechtbanken hebben een achterstand in de behandeling van zaken. Vele overheden lopen achter in hun administratieve capaciteit omdat het personeel nog niet voldoende is getraind. De leefomstandigheden van de Roma in landen als Tsjechië, Slowakije en Hongarije (en ook Roemenië en Bulgarije) laten nog steeds te wensen over.

Polen

Vooral Polen krijgt veel kritiek te verduren. Naast de problemen die voor bijna alle landen gelden, heeft Warschau ook nog geen goed functionerend computersysteem om het aantal boerenbedrijven en dieren in kaart te brengen. Dit systeem zal nodig zijn om de landbouwsubsidies doel- en rechtmatig te besteden.

Ook de onvoldoende voedselveiligheid is reden tot zorg. Poolse slachthuizen voldoen nog niet aan Europese eisen en maatregelen ter bestrijding van dierziektes zijn nog niet omgezet. Bij een gemeenschappelijke markt kan dit betekenen dat ook Nederlandse consumenten minder veilig vlees op hun bord krijgen.

Controlemechanismen

De Europese Commissie stelt terecht dat het onredelijk is om te verwachten dat de kandidaten nu al, vijftien maanden voor toetreding, alles op orde hebben. Een aantal investeringen, bijvoorbeeld op milieuterrein, is zo kostbaar en tijdrovend dat de EU heeft ingestemd met overgangstermijnen.

Waar het gaat om de omzetting van regelgeving die cruciaal is voor het functioneren van de Europese markt en de Europese rechtsgemeenschap, zoals op het terrein van voedselveiligheid of in het justitieapparaat, moeten de nieuwe landen zich al bij toetreding aan de nieuwe eisen committeren. Om veilig te stellen dat dit alle landen lukt, stelt Commissaris Verheugen voor om tot 2004 door te blijven gaan met evaluaties. Als een land zich niet houdt aan de afspraken, zal dat het ratificatieproces in de huidige lidstaten kunnen vertragen. De kandidaat-landen hebben er dus alle belang bij door te zetten met het hervormingsproces.

Ook na 2004 wil de Commissie speciale bevoegdheden om in te kunnen grijpen als bijvoorbeeld volgens het Europese recht de burger van een huidige lidstaat zou moeten worden uitgeleverd aan een toekomstige lidstaat, maar deze nog geen adequate behandeling van de verdachte kan garanderen. De huidige lidstaten krijgen het recht om hun markt tijdelijk te beschermen als, bijvoorbeeld door onvoldoende investering in voedselveiligheid, gevaar dreigt voor consumenten of sprake is van oneerlijke concurrentie.

Verder zijn er ook financiële en juridische maatregelen te bedenken als een land niet voldoet aan de eisen. Als Polen bijvoorbeeld tot 2004 nog steeds niet haar boekhouding op orde heeft, moet het land rekenen met een verlaging van de landbouwsubsidies.

Huiswerk voor de EU

Maar ook de huidige lidstaten hebben nog niet alles op orde. De komende maanden moet een compromis worden gevonden over de toekenning van directe inkomenssteun aan boeren uit de nieuwe lidstaten en moet het totale financieringsplaatje rond zijn. Lagendijk: "De EU moet zich blijven realiseren dat zij beter in staat is de onvermijdelijke kosten van de uitbreiding te dragen, dan de veel armere nieuwe lidstaten. Als Polen nog geen werkende computersystemen heeft voor administratie in de landbouw en de douane, dan is het in het belang van de huidige EU om snel en gericht met voldoende geld over de brug te komen."