Welk traject doorloopt iemand die in Nederland asiel aanvraagt? Om inzicht te krijgen in de huidige Nederlandse gang van zaken ging GroenLinks-europarlementariër Kathalijne Buitenweg - die asielbeleid in haar portefeuille heeft - op werkbezoek bij de Nederlandse instellingen.
GroenLinks in de Europese Unie organiseerde woensdag 30 oktober 2002 een debat over het Europees asielbeleid onder de titel inpakken en wegwezen? met, naast Buitenweg, CDA-europarlementariër Arie Oostlander, VVD-kamerlid Stef Blok en UNHCR-vertegenwoordiger Lucy de Lophem. Klik hier een verslag van dat debat.
Voorafgaand aan het debat bracht Buitenweg diezelfde dag een werkbezoek aan een:
- aanmeldcentrum, met de beruchte 48-uursprocedure
- asielzoekerscentrum, asielaanvragers in afwachting op de uitslag
- grenshospitium, uitgeprocedeerde asielzoekers in 'afwachting' van uitzetting
naar boven
Het aanmeldcentrum
In het aanmeldcentrum wordt bepaald of een asielverzoek 'kansloos' of 'kanshebbend' is. Indien bepaald wordt dat het asielverzoek kansloos is, wordt het verzoek ook direct afgewezen en de asielzoeker naar het grenshospitium gebracht. Althans, dat geldt voor asielaanvragen die in het aanmeldcentrum van Schiphol worden gedaan. Bij de andere drie aanmeldcentra, elders in het land, wordt een kansloze aanvrager in feite op straat gezet.???
Op het moment dat de asielzoeker de deurknop van het aanmeldcentrum vastpakt begint 48-uur voor de aanvraag-procedure te lopen. De tellende 'proces-uren' lopen van 8:00 tot 22:00 (openingstijden van het aanmeldcentrum). Binnen die 48 uur moeten gesprekken met de Immigratie en Naturalisatie Dienst (IND) en voorgesprekken met advocaat worden uitgevoerd, de juiste tolk moet opgetrommeld worden en eventuele papieren van herkomst boven tafel.
Maaike de Wit, van de Stichting Rechtsbijstand Asiel, ondervindt grote problemen met de beperkte tijd die gegeven wordt voor de asielaanvraag. "Ook als er onvoldoende of zelfs geen tijd geweest is voor een voorgesprek met een advocaat, gaat de IND toch verder met de procedure. Dat is slecht voor de rechtspositie van de aanvrager." Bas van Wijk werkzaam voor de IND in het aanmeldcentrum Schiphol bevestigt dat de tijdsdruk een probleem kan vormen, maar - zo onderstreept hij - ; "het stilzetten van een procedure is, door een uitspraak van de Raad van State verboden. De IND met zich dus te allen tijde doorgaan met de 48-uursprocedure."
Het aantal afwijzingen stijgt de laatste jaren fors. Werd er in vijf jaar gelden nog 11% 'afgedaan' als kansloze asielverzoeken, anno 2002 is dat opgelopen tot 48%. De IND verklaart het hoge percentage afwijzingen uit de afnemend instroom en de verbeterde organisatie van de IND. "In kortere tijd kan de IND nu meer en beter onderzoeken", aldus Van Wijk van de IND. De Wit van de Stichting Rechtsbijstand Asiel is het daar absoluut niet mee eens. "Zwaardere gevallen worden door de IND nu ook reeds in 48-uur afgewezen", is haar stellige overtuiging. Buitenweg is bezorgd over deze 48-uurs praktijk. "Vroeger duurde het maanden voordat een asielverzoek überhaupt in behandeling werd genomen. Dat was zeer onwenselijk. Maar tussen maanden geen gesprek en afhandeling in 48 uur zit een groot gat en dat die 48 uur tekort is, dat is nu wel gebleken."
naar boven
Asielzoekerscentrum
Na het aanmeldcentrum bezocht Buitenweg het Asielzoekerscentrum Amsterdam-Noord. In een asielzoekerscentrum verblijven asielzoekers die in de reguliere procedure zitten. Dit asielzoekerscentrum is pas een paar maanden open en gaf "een te rooskleurig beeld" aldus Rob Verheij, directeur van het asielzoekerscentrum. Op het terrein was een lagere school aanwezig en was er de mogelijkheid tot het volgen van korte cursussen. Ook bleek een computerlokaal gesponsord door het Europees vluchtelingenfonds. Buitenweg: "Het vluchtelingenfonds is een aantal jaar geleden op initiatief van het Europees Parlement tot stand gekomen en bedoeld om lidstaten tegemoet te komen in de kosten van opvang en integratie van asielzoekers en vluchtelingen. Het geeft hen de mogelijkheid ruimhartiger en humaner te zijn dan de buren, en zich te onttrekken aan de negatieve beleidsspiraal, zonder dat het al te veel extra kost. Hiervoor is ongeveer 45 miljoen euro per jaar beschikbaar. Het is goed om te zien dat dit fonds ook in de praktijk zijn vruchten afwerpt."
Zolang mensen in afwachting zijn van de uitslag, mogen ze op een asielzoekerscentrum verblijven. Na de laatste negatieve uitslag van het asielverzoek, vervalt na 28 dagen de opvang. Als de mensen niet zelf weggaan, worden ze door de marechaussee letterlijk buiten de poort - op een kruispunt van wegen - gezet, met het verzoek zich binnen 48 uur van het Nederlands grondgebied te verwijderen. Meestal is dat een trein- of busstation. In sommige gevallen krijgen de uitgeprocedeerde asielzoekers nog een strippenkaart mee. In de meeste gevallen vertrekken de asielzoekers voor de marechaussee ze komt halen. Het personeel van het asielzoekerscentrum raadt ze dat ook aan. "Dan zijn ze op een ochtend met hun spullen verdwenen met onbekende bestemming", aldus Erik Dijkman, werkzaam bij het COA, Centrum Opvang Asiel. Buitenweg: "Bizar natuurlijk, maar dat is momenteel de praktijk. Nu kunnen veel mensen nog bij kennissen en/of familie terecht, maar ook daar is de rek eruit. Dan zullen mensen zich in het informele circuit staande moeten houden."
naar boven
Grenshospitium
Tenslotte bracht Buitenweg een bezoek aan het Grenshospitium Amsterdam. Als een asielverzoek in het aanmeldcentrum van Schiphol binnen de 48-uursprocedure wordt afgewezen, gaat de indiener naar het grenshospitium. Hij of zij blijft daar in gedwongen opsluiting totdat overgegaan kan worden tot uitzetting. Het Grenshospitium Amsterdam is gevestigd in één van de torens van de penitentiaire inrichting Overamstel, in de volksmond 'de Bijlmer bajes'.
In veel gevallen is uitzetting echter onmogelijk. Bijvoorbeeld als het land van herkomst, zoals in China vaak het geval is, de persoon weigert terug te nemen of omdat het land van herkomst onbekend is. Ook dan worden de mensen op straat gezet met het verzoek zich binnen 48 uur van het Nederlands grondgebied te verwijderen. Buitenweg: "Voor dit gedeelte van het beleid neemt niemand zijn verantwoordelijkheid. Het is absurd dat een procedure op deze bizarre manier eindigt."