Vrijdag 13 juni bereikte de Europese Conventie overeenstemming over drie van de vier delen van de toekomstige Europese Grondwet. Dat de Conventie een ontwerp-Grondwet aflevert die meer is dan de grootste gemene deler, is een compliment waard, aldus GroenLinks-europarlementariër Joost Lagendijk. Tegelijk blijft het resultaat achter bij de uitdagingen waar de EU voor staat.
Nieuwe methode
Sinds de verdragsherziening van Nice in 2000 goeddeels mislukte, heeft GroenLinks zich sterk gemaakt voor de Conventie als nieuwe methode om de spelregels van de EU te herzien. Veel sceptici hadden niet verwacht dat dit forum van meer dan honderd (euro)parlementariërs en regeringsvertegenwoordigers erin zou slagen om de grote meningsverschillen over de inrichting van de Europese Unie te overbruggen. Maar wij gingen ervan uit dat zon forum van parlementariërs erin zou slagen om het democratisch tekort van de EU aan te zuiveren, zegt Lagendijk. Dat is op veel terreinen inderdaad gelukt.
Europees Parlement versterkt
Volgens de ontwerp-Grondwet krijgt het Europees Parlement bij wetgeving over onder meer landbouw, asiel en justitie evenveel macht als de Raad van Ministers. Het Europees Parlement krijgt ook het laatste woord over alle onderdelen van de jaarlijkse begroting van de Europese Unie. Nationale parlementen krijgen op hun beurt een grotere rol bij het bewaken van de subsidiariteit: de EU mag zich alleen met vraagstukken bezig houden die niet op een lager niveau kunnen worden opgelost.
Democratische winstpunten
Lagendijk wijst op nog twee democratische winstpunten. Zo mag de Raad van Ministers niet langer wetten achter gesloten deuren maken. Daarnaast introduceert de ontwerp-Grondwet de mogelijkheid van een volksinitiatief: Als een miljoen burgers uit verschillende landen een voorstel aandragen bij de Europese Commissie, dient deze zich daar serieus over te buigen. De Europese Commissie kan dan haast niet weigeren om dan een formeel wetsvoorstel te maken. De één miljoen-drempel is zeker haalbaar; het Europees Parlement heeft al petities ontvangen met méér handtekeningen. Voorwaarde is wel dat maatschappelijke organisaties grensoverschrijdende samenwerking aangaan. Zo vormt het volksinitiatief een stimulans voor Europees burgerschap, aldus Lagendijk.
Burgerschap
De ontwerp-Grondwet versterkt niet alleen de politieke, maar ook de juridische dimensie van burgerschap: het EU-Grondrechtenhandvest krijgt, als onderdeel van de Grondwet, een bindende status. Bovendien heeft de Conventie vastgelegd dat de Europese Unie streeft naar toetreding tot het Europees Verdrag over de Rechten van de Mens. Lagendijk: Daarmee wordt een lacune in de rechtsbescherming gedicht. Burgers krijgen meer instrumenten om zich tegen de EU te verweren wanneer deze hun grondrechten aantast.
Buitenlands beleid
Het vetorecht per lidstaat over beslissingen mbt buitenlands beleid blijft bestaan. Lagendijk: Dat is een recept voor besluiteloosheid. Hoe vaker Brussel verdeeld blijft, hoe groter de invloed van Washington op onze buitenlandse politiek. De introductie van een Europese minister van Buitenlandse Zaken, die tot in de VN-Veiligheidsraad het woord mag voeren namens de EU, kan volgens Lagendijk wél bijdragen aan meer eensgezindheid. Maar de parlementaire controle op de nieuwe ambtsdrager is ondermaats. Moet hij of zij opstappen wanneer het EP het vertrouwen opzegt? De ontwerp-Grondwet zwijgt erover. Het Europees Parlement moet gaan knokken voor een fatsoenlijke verantwoording van de Europese buitenlandse politiek.
Drie tenoren
Teleurstellend is ook dat de regeringsleiders van de EU-landen onderling blijven bekokstoven wie de voorzitter van de Europese Commissie wordt. Het Europees Parlement kan deze kandidaat wel afkeuren, maar niet zelf kiezen. Onderonsjes tussen regeringsleiders bepalen wie de voorzitter van de Europese Raad, de voorzitter van de Europese Commissie en minister van Buitenlandse Zaken wordt. Een slechte zaak vindt Lagendijk: Het komt erop neer dat de drie tenoren van de EU niet democratisch gekozen worden, maar in de achterkamertjes van de Europese Raad worden benoemd. Zolang de vraag wie wordt de baas in Europa? geen inzet van de Europese verkiezingen is, blijven veel kiezers helaas thuis.
Vetos
De Conventie is nog niet klaar. Zij werkt tot begin juli door aan het derde deel van de Grondwet. Dat bevat belangrijke bepalingen over de diverse Europese beleidsterreinen. Oplettendheid blijft geboden, aldus Lagendijk. Onder Britse druk heeft de voorzitter van de Conventie de voorgestelde afschaffing van vetos op sociaal terrein, bijvoorbeeld voor wetgeving over medezeggenschap van werknemers, teruggedraaid. Dat is onacceptabel. Ook op het gebied van milieuheffingen en vennootschapsbelasting dient het vetorecht te worden ingeperkt. Daarnaast moet het Europees Parlement het goedkeuringsrecht bij alle verdragen hebben.
Coffeeshops
In de Grondwetsartikelen over strafrecht is het zaak om helder te krijgen dat de Europese Unie zich alleen met grootschalige, grensoverschrijdende drugshandel mag bezighouden, niet met de coffeeshops. Daarnaast moeten de artikelen over landbouw dringend gemoderniseerd worden. Lagendijk: Het is absurd dat het woord dierenwelzijn nergens in de Grondwet voorkomt.
Europese regeringen
Lagendijk vindt dat de Europese regeringen, die uiteindelijk de tekst van de Grondwet zullen vaststellen, de in de Conventie bereikte compromissen niet meer moeten openbreken. Opnieuw onderhandelen, maar dan zonder parlementariërs en zonder openbaarheid, kan alleen maar een slechter resultaat opleveren.
Referendum
Er is wel alle reden om de Grondwet aan een referendum te onderwerpen. GroenLinkser Farah Karimi heeft daartoe in de Tweede Kamer een wetsvoorstel ingediend, dat steeds meer steun krijgt. Lagendijk: De lidstaten staan belangrijke bevoegdheden af aan Brussel. Is dat noodzakelijk? Is de nieuwe EU democratisch genoeg om deze bevoegdheden goed uit te kunnen oefenen? Het beantwoorden van deze vragen mag je niet aan parlementariërs overlaten, zo vindt men in veel Europese landen. Als er één onderwerp gewichtig genoeg is om aan de burgers voor te leggen, dan is het dit wel.