De tien landen die in mei 2004 toetreden tot de Europese Unie kregen deze week hun 'voortgangsrapport' van de Europese Commissie. Slovenië is de beste leerling van de klas, terwijl vooral Polen achterblijft. GroenLinks-europarlementariër Joost Lagendijk vindt de beoordelingen 'streng doch rechtvaardig'. "De laatste loodjes zijn zwaar, maar ze moeten wel gebeuren."
Voor zaken waarvan de Europese Commissie verwacht dat die niet voor de toetreding op 1 mei 2004 zijn opgelost, deelde ze woensdag 5 november 'gele kaarten' uit. Polen kreeg de meeste 'gele kaarten': negen van de negenendertig. Lagendijk vindt niet dat deze gele kaarten de toetreding van de nieuwe lidstaten in de weg staan. Mocht het echter zo zijn dat gesignaleerde problemen op 1 mei 2004 nog niet zijn opgelost, dan dient de Europese Commissie niet te dralen en moeten uitzonderingsmaatregelen worden getroffen.
Veilig voedsel
Zo is de gebrekkige controle op voedselveiligheid met name in Polen een groot probleem. Maar ook Letland en Malta krijgen hier een berisping. Landen waar de gekke-koeienziekte BSE voorkomt, zoals ook Nederland, zijn verplicht een streng regime te volgen om de voedselveiligheid te garanderen. De controle en het systematisch testen op ziektes als BSE is in Polen, Letland en Malta onvoldoende. Lagendijk: "Als een EU-lidstaat, of dat nu een oude of nieuwe lidstaat betreft, zich daar niet aan houdt, dan is het aan de Europese Commissie om maatregelen te nemen. Zo kan de Europese Commissie besluiten om de import van rundvlees uit bijvoorbeeld Polen uitstellen tot aan de Europese voorwaarden is voldaan. Zon maatregel is niets nieuws, ook de uitvoer van kippenvlees was verboden tijdens en na de vogelpest in Nederland en Groot-Brittannië kon geen rundvlees exporteren door de BSE-crisis.
Papiermolen
Veel van de nieuwe EU-landen kampen met dezelfde soort problemen. Zo is het ambtenarenapparaat vaak inefficiënt en/of verouderd (zonder netwerk, oude computers etc). "Veel nieuwe lidstaten hebben straks recht op landbouwsubsidie uit Brussel. Maar - om fraude te voorkomen - moeten zij dat geld wel op een deugdelijke manier aanvragen en daar achteraf verantwoording over kunnen afleggen. Er is een gesmeerde organisatie voor nodig om die papiermolen te verwerken. Dat is in met name Cyprus, Hongarije, Malta, Polen en Slowakije nog een groot probleem."
Vis, vrouwen en chauffeurs
Verder krijgen Litouwen en Polen forse kritiek op hun inspecties van visvangsten. Die is dusdanig beneden de maat dat zij de kans lopen bij toetreding geen vis te mogen exporteren. Estland wordt op de vingers getikt op het gebied van arbeidsrecht en gelijke rechten voor vrouwen. Tsjechië loopt de kans dat haar transportbedrijven straks niet de Europese markt op mogen. Er is te weinig controle op rijtijden, het bezit van documenten, snelheid, registratie van voertuigen ets. En Hongarije moet zijn plannen voor plattelandsontwikkeling veel beter opzetten, wil zij aanspraak maken op Europese financiering.
Eigenbelang
Het oplossen van de problemen is bijna altijd in het belang van toetredende landen zelf. Zonder werkend ambtenarenapparaat, geen geld uit Brussel. Zonder een goede controle op de veeteelt, geen export. Lagendijk: "De 'gele kaarten' zijn vooral voor de landen zelf een probleem. Daarom heb ik er alle vertrouwen in dat zij hard hun best zullen doen de hervormingen die daarvoor nodig zijn, zo snel mogelijk door te voeren."
Bulgarije, Roemenie en Turkije
Ook de kandidaat-lidstaten waarvan de toetredingsdatum nog onduidelijk is, Bulgarije, Roemenie en Turkije, kregen huiswerklijstjes. Zo moet Bulgarije de grondwet aanpassen, de rechtsstaat versterken en haar ambtenarenapparaat moderniseren. Bij Roemenië is de kritiek forser. De Europese Commissie weigerde in haar voortgangsrapport de Roemeense economie de status van functionerende markteconomie te geven. Ook moet de corruptie flink aangepakt worden. Het oordeel over Turkije was gemengd: positief en kritisch tegelijk. Klik hier voor de reactie van Lagendijk, voorzitter van de Turkije-delegatie, op het voortgangsrapport van Turkije.