Cosmetica
Omdat de regeringsleiders, Balkenende voorop, het nieuwe verdrag niet op een 'grondwet' wilden laten lijken, zijn de Europese grondrechten er niet integraal in opgenomen.
"Een slechte beslissing", vindt GroenLinks-Europarlementariër Judith Sargentini, "want daardoor verliezen de grondrechten aan zichtbaarheid ten opzichte van de verworpen Grondwet. In juridisch opzicht maakt het gelukkig niets uit, want het Verdrag van Lissabon bevat wel een artikel dat verwijst naar de grondrechten. Daardoor wordt het EU-Grondrechtenhandvest uit 2000 eindelijk bindend."
Sargentini heeft ook moeite met andere cosmetische ingrepen. "Volgens de Grondwet zouden we Europese verordeningen en richtlijnen voortaan wetten en kaderwetten noemen. Daarbij werd duidelijk vermeld dat die voorrang hebben boven nationale wetgeving - dat is al veertig jaar zo. Toch schrokken veel burgers ervan. Daarom zijn deze verduidelijkingen nu weggelaten uit het nieuwe verdrag. Maar daarmee wordt verdoezeld dat de EU wel degelijk een rechtsgemeenschap is, waarin landen zich aan hun afspraken moeten houden. Juist daardoor heeft de Europese integratie zo'n hoge vlucht kunnen nemen. Recht boven macht is een succesformule waarop we trots zouden moeten zijn. Stel je voor dat landen de Europese regels zomaar naast zich neer konden leggen. Dan zouden we geen gemeenschappelijk milieubeleid kunnen voeren."
"De belangrijkste vernieuwingen uit de Europese Grondwet zijn gelukkig behouden gebleven", vervolgt Sargentini. "Daardoor wordt de EU besluitvaardiger, wat hard nodig is nu we met 27 landen zijn. De democratische controle wordt versterkt. Het Europees Parlement krijgt zeggenschap over 95 procent van alle Europese wetgeving. Nationale parlementen krijgen meer mogelijkheden om te ageren tegen Europese wetsvoorstellen die zij overbodig vinden. Op dit punt gaat het nieuwe verdrag nog een stapje verder dan de Grondwet. Dat vind ik een pluspunt. Het debat over Europa is erbij gebaat."
Geest
Ook Mariko Peters, Europa-woordvoerder van GroenLinks in de Tweede Kamer, wijst erop dat het nieuwe verdrag de verworpen Grondwet op een aantal punten verbetert. "Klimaatverandering wordt nu expliciet genoemd als milieutaak van de EU. Aan het artikel over duurzame energie en energiezekerheid is toegevoegd dat de lidstaten in een geest van solidariteit moeten handelen. Dat is weer een stapje naar een gemeenschappelijke energiepolitiek. Wanneer Rusland de gaskraan als politiek wapen hanteert, mag de EU zich niet uiteen laten spelen."
Markt
Tegenover meer milieu staat minder markt. De vrije en onvervalste mededinging, een steen des aanstoots voor veel Grondwet-critici, is geschrapt uit de doelstellingen van de EU. Op aandringen van de Nederlandse regering is aan het nieuwe verdrag een protocol gehecht dat de ruime nationale bevoegdheid voor allerlei nutsvoorzieningen benadrukt. "Een welkome buffer tegen marktfundamentalisme", zegt Sargentini. "Mededingingscommissaris Neelie Kroes schreef in 2005 aan de Nederlandse regering dat woningcorporaties de helft van hun huizenbezit moesten verkopen. Zij dienden zich tot sociale verhuur aan de allerarmsten te beperken, teneinde de concurrentie met particuliere verhuurders zo min mogelijk te verstoren. Kroes ging eraan voorbij dat corporaties ook een verantwoordelijkheid hebben voor leefbare wijken met een gemengde bevolking. Zo'n brief zie ik haar straks niet meer schrijven. Het protocol maakt duidelijk dat de taakomschrijving van maatschappelijke ondernemingen geen zaak is van Brussel, zolang ze niet met staatssteun allerlei commerciële avonturen aangaan."
Openbaar
De totstandkoming van de Europese Grondwet was uniek. Zij werd goeddeels door parlementariërs geschreven, in een openbare Conventie. Het Verdrag van Lissabon is weer als vanouds uitonderhandeld door regeringen, achter gesloten deuren. Is daarmee bewezen dat Europa alleen met achterkamertjespolitiek vooruitkomt? Judith Sargentini bestrijdt die conclusie. "De belangrijkste innovaties, zoals de bindende grondrechten, zijn nog steeds op de Conventie terug te voeren. Ook de toekomst belooft meer openheid. Het nieuwe verdrag bepaalt dat voor nieuwe verdragswijzigingen weer een Conventie bijeen wordt geroepen. De Raad van Ministers moet bovendien in het openbaar gaan vergaderen over wetgeving."
"De grootste stap terug in de tijd is het feit dat er geen referendum is gehouden over het nieuwe verdrag. Maar dat is vooral het kabinet-Balkenende en de regeringspartijen aan te wrijven. Jammer, want ik was graag de strijd aangegaan met de onheilige alliantie van de SP en Wilders."
Zie Verdrag van Lissabon - de vernieuwingen vanuit GroenLinks-perspectief voor een uitgebreide analyse van het Verdrag van Lissabon.
Verschillen tussen de Europese Grondwet en het Verdrag van Lissabon
Europese Grondwet
Verdrag van Lissabon
verving bestaande verdragen
wijzigt bestaande verdragen
grondrechten in Grondwet
grondrechten buiten verdrag, wel bindend
(kader)wetten
richtlijnen en verordeningen
vermelding voorrang Europees recht
verwijzing naar jurisprudentie EU-Hof
vermelding vlag en hymne
geen vermelding
gele kaart voor nationale parlementen
oranje kaart
EU-minister van Buitenlandse Zaken
Hoge Vertegenwoordiger met zelfde taken
nieuw artikel over (duurzame) energie
en energiezekerheid
idem, benadrukt solidariteit
geen verwijzing naar klimaatcrisis
vermeldt strijd tegen klimaatverandering
interne markt met vrije en onvervalste
mededinging bij EU-doelen
interne markt bij EU-doelen
nationale beleidsruimte voor
nutsvoorzieningen
ruime nationale bevoegdheid
Overeenkomsten tussen de Europese Grondwet en het Verdrag van Lissabon
EU treedt toe tot Europees Verdrag Rechten van de Mens
invoering burgerinitiatief
Europarlement gaat ook meebeslissen over EU-beleid justitie, migratie, landbouw, visserij, handel
minder veto’s en nieuwe stemmenweging Raad van Ministers
Raadszittingen over wetgeving worden openbaar
Europese Raad van regeringsleiders krijgt vaste voorzitter
Europese Raad kan (en zal) besluiten dat elk land 1 eurocommissaris mag blijven leveren
boeteprocedure voor nalatige lidstaten versneld
protocol over dierenwelzijn promoveert tot verdragsartikel, grotere rol Europarlement
kopgroep voor militaire samenwerking
armoedebestrijding wordt hoofddoel ontwikkelingssamenwerking
nationale noodrem bij EU-strafrecht
Conventie voor toekomstige verdragswijzigingen