Waar is de premier? Dat vroeg Femke Halsema tijdens de Algemene Politieke Beschouwingen, vandaag, in de Tweede Kamer. Ze verwijt de premier geen leiding te nemen, terwijl de crisis vraagt om daadkracht. Daarbij gaat het volgens Femke Halsema niet alleen om een economische crisis, maar ook een waardencrisis, een klimaatcrisis en een voedselcrisis.

Algemene Politieke Beschouwingen, 16-17 september 2009
Femke Halsema (GroenLinks)

1. Waardencrisis
MdV,
Nederland dreigt te overstromen. De werkloosheid verdubbelt in een jaar tijd. De staatsschuld stijgt en de economie krimpt. En waar is de premier? Die zit met zijn vinger in de dijk van de Hedwigepolder. En dan zit ie ook nog aan de verkeerde kant van de dijk.

Dit is niet alleen een economische crisis. Het is een morele crisis, aldus  Herman Wijffels, grondlegger van dit kabinet. Het is een ‘waardencrisis’. Bankiers hebben in hun tomeloze hebzucht naar bonussen onverantwoorde risico’s genomen. Een feest van egotripperij, dat miljoenen mensen elders op de wereld tot de bedelstaf heeft gebracht. Die bankiers staan symbool voor een economie met een extreem korte horizon, gericht op eigen winstbejag. Zonder schaamte, zoals Rijkman Groenink die een falend ABN AMRO verliet met 23 miljoen in de zak.

Deze cultuur van zelfverrijking is overgeslagen naar de publieke sector. Om de genationaliseerde bank Fortis- ABN AMRO uit het slob te halen moet politieke toppers als VVD-er Gerrit Zalm en CDA-er Joop Wijn een ton of 6 á 7 betaald worden. Medisch specialisten worden woest als ze iets minder dan 5 ton gaan verdienen. Rik Felderhof, in dienst van de publieke omroep omzeilt trots de Balkenende-norm: ‘Omdat ik het waard ben’, zegt hij. Wat denken zij wel, zijn al die leraren en verplegers met hun modale salarissen dan minder waard?

Het zijn uitingen van hebberigheid en van een gebrek aan publieke dienstbaarheid. Deze kleine voorbeelden van de waardencrisis hebben grote gevolgen. Opgehitst door eindeloos materieel gewin leven we op een te grote ecologische voet, putten we onze aarde uit ten koste van miljoenen armen, branden onze bossen af, jagen onze grondstoffen er in een noodgang doorheen en zadelen ons nageslacht op met schulden met een onleefbare wereld.

Achter de kredietcrisis, de klimaatcrisis, de energiecrisis en de voedselcrisis gaat deze waarden-crisis schuil. Ik spreek van een hebberige en kortademige cultuur, waarin de jacht op materieel gewin alles bepalend lijkt te zijn geworden en hyperconsumptie als hoogste geluk wordt beschouwd. Die cultuur is het meest zichtbaar en schrijnend bij de topverdieners binnen en buiten Nederland.
De premier heeft zichzelf benoemd  tot chef ‘Normen en Waarden’, ook al hoor je daar nooit meer iets over. Terwijl nu het moment is voor sterke normatieve opvattingen.
Waar is de premier? Wat is zijn oordeel over de waardencrisis?
Wat is ook zijn oordeel over de beloningen in de financiele sector. In de bancaire code zitten allerlei gaten in, zodat er toch weer topbonussen gerechtvaardigd zijn. Gaat hij daarmee akkoord? Of stelt hij een heldere norm?

MdV,

Wie de waardencrisis wil beantwoorden en de toekomst van Nederland veilig wil stellen, zal leiderschap moeten tonen. Dat vraagt om heldere publieke normen én politici die zich uitspreken voor de waarden zij verdedigen en voorleven: medemenselijkheid, solidariteit, rechtvaardigheid en duurzaamheid.

Dat gebeurt niet, vice-premier Bos deed gisteren een aardige poging in zijn Republikeinse troonrede. Waarom overigens mocht de koningin die tekst niet uitspreken, premier? Dat was voor haar een stuk aardiger geweest. Politici zijn bang geworden voor impopulaire beslissingen. De neoliberale revolte heeft zijn sporen nagelaten en de publieke zaak verzwakt en uitgeleverd aan managers en adviseurs. ‘Niemand regeert’, zegt de journalist Marc Chavannes: ‘Het openbaar bestuur is vermarkt en de politiek is geprivatiseerd’.  Dat is het probleem.

Want zo kan het gebeuren bij de Westerschelde en de Hedwigepolder, dat de regering na een half jaar nadenken besluit om een commissie van deskundigen in te stellen die het werk moet overdoen van een commissie van deskundigen die een half jaar eerder een duidelijk advies heeft gegeven. Enzovoort, enzovoort. Als er één moment is waarop de politiek haar macht en politieke primaat moet teruggrijpen, dan is het wel nu. De markt heeft opzichtig gefaald en de samenleving vraagt om politiek leiderschap. Om duidelijk te maken welke koers ingeslagen moet worden.

Waar is de premier?

Wij kampen met een onzichtbare premier. Natuurlijk, u zoekt uw momenten van zichtbaarheid: licht verteerbaar en electoraal sexy– in een race-auto of zwaaiend met een sms van Jan Smit - maar tijdens de wekelijkse persconferenties en in het wekelijkse gesprek grossiert u in nietszeggendheid. Geen premier die een onzeker land toespreekt, geen visie op een toekomstige, duurzame economie, op sociale rechtvaardigheid en emancipatie, op het versterken van mensen.

2. De toekomst van Nederland: 20 werkgroepen
De premier is ook in de eerste plaats verantwoordelijk voor de miljoenennota 2010. Maar die ontbeert elke visie, elke richting. Minister Bos ging twee jaar geleden nog zeer terecht in op het vraagstuk van het brede welvaartsbegrip of het bruto nationaal geluk, nu gaat het weer uitsluitend over de centen.

Over de oplopende staatsschuld. Sarkozy heeft aangekondigd om welzijn en geluk op te nemen als economische meeteenheden, waardoor bij aanstaande bezuinigingen niet alleen de effecten op de financiën en de economie worden gemeten maar ook de gevolgen voor onze samenleving, ons milieu en onze kwaliteit van leven.

Ik verzoek het kabinet op korte termijn een kabinetsreactie te geven op het rapport van de nobelprijswinnaars Amartya Sen en Joseph Stiglitz waarop Sarkozy zich baseert.
Het kabinet maakt omstandig duidelijk hoe moeizaam de toestand van de schatkist is. Het kabinet komt niet verder dan 20 ambtelijke werkgeroepen aan het werk te zetten. De enige vraag aan deze werkgroepen is om met een bezuiniging van 20% te komen. Er moet 35 miljard bezuinigd worden. Ambtenaren mogen gaan uitzoeken hoe dat moet.

Waar is het kabinet? Waar is de premier?

Waarom selecteert en prioriteert u niet de terreinen waarop u wilt ingrijpen met het oog op solide overheidsfinanciën in de toekomst? Heeft u geen enkel idee, wie moet opdraaien voor de oplopende tekorten? Waagt u zich dan in ieder geval aan de uitspraak dat de mensen met de smalste beurs en de minste kansen gespaard moeten blijven.  En waarom moet elke werkgroep een bezuiniging van 20% realiseren? Wat is dit voor bizarre kaasschaaf, of beter gezegd botte bijl? Bij de hypotheekrenteaftrek kan dat fors meer zijn, maar bij onderwijs is dit absurd. Daar moet juist in geïnvesteerd worden, net als in de studenten die nu gekort dreigen te worden op hun beurs.

En waarom gaan alle gelden voor milieu, natuur  en duurzame energie op de schop, zonder dat u als spijkerharde voorwaarde vaststelt dat u hoe dan ook de gestelde milieu- en klimaatdoelen wilt realiseren? En dat u zelfs een grotere inspanning wenst? Of mag de nationale milieuschuld oplopen ten gunste van de staatsschuld? Waarom stelt u niet als harde randvoorwaarde dat bij alle heroverwegingen de solidariteit tussen de generaties ook daadwerkelijk versterkt moet worden? En waarom speculeerde minister Bos gisteren wel - bij de aanbieding van de Miljoenennota 2010 – over de mogelijkheid dat veiligheidsoperaties en extra gelden voor arme landen in de strijd tegen klimaatverandering wel uit het bestaande budget voor ontwikkelingssamenwerking mogen komen? Gaan wij werkelijk bij de allerarmste landen de prijs van deze crisis neerleggen?
Premier, waar zijn u keuzes? Welke waarden verdedigt u? waar wilt u uitkomen?

De Raad van State is terecht uitermate kritisch op de 20 werkgroepen: ‘Het politieke karakter van deze heroverweging kan niet ontlopen worden.‘ Zo is het. Premier, u moet zelf aan het werk.  Natuurlijk moeten op de lange termijn de overheidsfinanciën op orde komen. Maar dat moeten we doen in het volle besef dat we ons op een keerpunt, een kantelpunt in de geschiedenis bevinden. Herstellen we het vertrouwen van burgers in de politiek?

Dus premier. U kent onze opvattingen over een toekomstige duurzame economie waarin de vervuiler betaalt en arbeid goedkoper is. U kent onze wens tot grote investeringen in het onderwijs en de zorg en onze opvatting dat internationale solidariteit juist nu geldt. Waar staat u?

3. Klimaat, de top van Kopenhagen en de internationale solidariteit
De eerste toets voor geïnspireerd en overtuigend leiderschap is hoe wij omgaan met de wereld om ons heen. Het eerste bewijs van het falen daarvan is de omgang met Afghanistan: een missie zonder missie. Het is bijna afgelopen, of plakt u er nog eens 2 jaar achteraan? Het land is in miserabele staat. Terecht klaagt de militaire vakbond over de corruptie en het gebrek aan goed bestuur. Ik verzoek u voor 1 januari aan de Kamer een militaire exitstrategie te zenden, èn een politieke strategie voor de periode daarna?
De grootste gebeurtenis dit najaar is zonder twijfel de top in Kopenhagen waar een nieuw en ambitieus klimaatakkoord moet worden gesloten. De Verenigde Staten gaan – hopelijk- meedoen. We moeten landen als Rusland, China en de ontwikkelingslanden erbij halen.
Kopenhagen is het moment om internationaal effectieve doelen en maatregelen af te spreken. Kopenhagen is ook een politieke kans. Een kans om de burgers van de wereld te laten zien dat de wereldleiders hun particuliere en nationale belangen niet belangrijker achten dat onze gezamenlijke toekomst.

Vorige week kondigde de Europese Commissie aan in Kopenhagen minder geld aan arme landen te beloven dan in Bali is afgesproken. 2 tot 15  miljard, terwijl de EU minimaal met 35 miljard over de brug moet komen. Een akkoord wordt immers op het spel gezet als arme landen zelf de kosten van klimaatverandering moeten dragen.

De rijke landen hebben de kredietcrisis veroorzaakt. De rijke landen hebben tientallen jaren veel te veel CO2 de lucht in geblazen. Op hen rust een zware verantwoordelijkheid.
De ambities van het kabinet zijn onduidelijk. Welke zijn deze? Wie gaat die verdedigen, daar in Kopenhagen? Alleen minister Cramer? Of is ook de premier daar? Ik doe een appèl op de premier om daar te zijn en zich in te zetten!

4. GroenLinks tegenbegroting: There are real alternatives
Waar het kabinet het nalaat met een duidelijk vergezicht te komen, doet GroenLinks dat wel in de ‘Tegenbegroting 2010 Groen Werkt!’. Het is een vervolg op onze Green Deal van vorig jaar en van dit voorjaar en er staan  ambitieuze voorstellen in om ook de schatkist van Nederland op de lange termijn te helpen vullen.  Graag een reactie. Wij willen een doorbraak in duurzame energie. En dat is nodig. In plaats van investeren in wind en zonne-energie bouwen de  energiebedrijven vier nieuwe kolencentrales. Nederland is een achterblijver in Europa. Minister Cramer maakt zich daarover grote zorgen. Maar doet niets en wacht en wacht op een evaluatie.

U haalt het doel van 2% energiebesparing niet. U heeft niet de ambitie om alles op alles te zetten om de doelstellingen voor duurzame energie te halen. Wat vind de premier: moeten die kolencentrales er komen? GroenLinks vindt van niet en wil met een extra kolenbelasting de bouw van de centrales ontmoedigen. Of anders een verplicht uitstootnorm voor energiecentrales? Wat wil het kabinet? En gaat de premier zich inzetten voor de stimulering van elektrische auto’s? Voor windenergie op zee? Voor een vleesloze dag?

De kilometerheffing is opnieuw uitgesteld. Weer geen daadkracht. Minister Eurlings heeft een dagtaak om al het nieuwe asfalt met champagne te openen, met dank aan de crisis- en asfaltweg, maar is muisstil met de enige maatregel die helpt tegen de files. Waar blijft dat wetsvoorstel!? Of moet ik aan de premier vragen: wanneer valt Sint Juttemis dit jaar?

MdV,
Dat het kabinet geen visie of richting heeft, geen politieke randvoorwaarden formuleert, wreekt zich ogenblikkelijk bij die ene keuze die het kabinet wel maakt, of misschien maakt.
De AOW, en daar gaat het meteen fout. De AOW gaat niet alleen over bezuinigen, maar over veranderende levenspatronen. We leven langer, velen studeren langer voordat ze gaan werken, we wisselen vaker van baan en onderbreken die voor zorgtaken. Vrouwen, nog onvoldoende, doen mee op de arbeidsmarkt. Dat zijn allemaal redenen om naar oude regelingen te kijken. We leven niet meer in de jaren vijftig, gelukkig. Aanpassing van de AOW is niet alleen een financiële kwestie. Het is kwestie van solidariteit. Met ons AOW-voorstel moet de SER gemakkelijk tot overeenstemming kunnen komen. Na veertig jaar werken mag je met 63  jaar met pensioen. Het levert op termijn 1,1% BBP houdbaarheidwinst op, oftewel 6 miljard in euro’s van vandaag.

De arbeidsmarkt en de sociale zekerheid doen ook niet waarvoor ze bedoeld zijn en de crisis bewijst dat. Wie worden er de dupe van? Laagopgeleiden, allochtonen, vijftigplussers en vijfentwintigminners. Flexwerkers. Kleine zelfstandigen die met een eigen bedrijfje proberen rond te komen. In onze tegenbegroting geven wij kleine zelfstandigen een lastenverlichting van een half miljard. En door milieu zwaarder te belasten kunnen we de lasten aan de onderkant van de arbeidsmarkt verlichten. Dat levert kansen en werkgelegenheid op voor mensen die nu de crisis betalen.

MdV,
Dan de jeugdzorg. Minister Rouvoet hanteert stoere taal richting provincies en gemeentes, maar laat hij zelf zorgen dat de capaciteit omhoog gaat, zodat de wachtlijsten verdwijnen wat minister Rouvoet keer op keer heeft beloofd.  Wij pleiten al lang met brede steun voor een parlementair onderzoek. Bij de PvdA is er grote onvrede. Mevrouw Hamer, gaat u ons steunen?

MdV

Ja, de crisis laat ons met een forse financiële schuld achter. Hervormingen en lastenverzwaringen moeten die wegwerken. Maar dat geeft ons ook de kans om Nederland beter te maken. De allang bestaande groene en sociale schuld weg te werken. In de oude economie werd er door taboepolitiek gezorgd voor mensen die al een baan hebben, al een huis bezitten, al pensioen genieten, bonusregelingen incasseren, zoveel mogelijk in de auto willen rijden.

GroenLinks staat een andere politiek voor, een nieuwe verdelingspolitiek. Onze waarden: kansen voor outsiders op de arbeidsmarkt, meer inkomen voor lage inkomens, het beste onderwijs voor ieders talent, huizen voor jongeren, een groene wereld voor onze kinderen. Een politiek die zorgt voor eerlijk delen en een evenwichtige groene economische groei en die het engagement en de gemeenschapszin van burgers steun geeft.  Een politiek die kansen biedt aan mensen en individuen niet benadert op basis van groepskenmerken. Omdat zij niet slechts gezien willen worden als allochtoon. Een allochtoon is ook ‘student’, ‘moeder’, ‘AOWer’, ‘Ajaxcied’ of ‘ondernemer’. Teveel politici sluiten ze, in een wedstrijdje retorisch verplassen, op in een groep. Er wordt geroepen dat ‘ze’ vernederd moeten worden; het land uitgezet moeten worden of dat er met scherp op hun benen mag worden geschoten. Het is volkomen terecht dat er gedebatteerd wordt over de intolerantie van sommige conservatieve moslims ten aanzien van vrouwen, homoseksuelen en andersdenkenden. Het is uiterst noodzakelijk dat er debatten plaatsvinden over overlast en criminaliteit veroorzaakt door Marokkaanse of Turkse Nederlanders.

Maar nog belangrijker is het dat wij spreken over onderwijs, selectie en toegang tot de arbeidsmarkt van al die jonge mensen die individuele ambities hebben. Daar ligt dé sleutel tot succesvolle integratie en het voorkomen van ellende later. Daarin ligt de toekomst van een solidair Nederland. Het lijkt een nieuwe politieke correctheid mensen enkel nog op culturele en etnische groepskenmerken te beoordelen.

Het is bij uitstek de taak van de premier om Nederland naar die toekomst te leiden. Om minderheden te verdedigen tegen vooroordelen en kletscultuur. De afgelopen jaren was hij echter onzichtbaar.

Tot slot:
De enige reden dat dit kabinet tot stand kon komen is door zaken voor zich uit te schuiven. Dat zegt de fractievoorzitter van de PvdA. Dat zien we nu. Ik spreek deze keer de premier veel persoonlijker aan. U bent niet alleen de premier van de Hedwigepolder. Als u al leiding en sturing geeft, is dat veel te onzichtbaar. Ik verwacht dat u morgen – dat is ruiterlijk laat – leiding neemt. Een heldere visie geeft, duidelijke normen stelt. Anders wordt het wellicht eens tijd om die Europese solicitatiebrief af te schrijven.

Lees ook de tegenbegroting 2010 van GroenLinks.