Donderdag en vrijdag zijn de regeringsleiders van de EU-landen in Brussel bijeen om over de toekomst van de euro te praten. De centrale vraag is: zijn ze bereid om de weeffouten van de muntunie te repareren? Een geloofwaardig perspectief op meer economische en politieke integratie is essentieel om het vertrouwen van burgers en financiële markten te herstellen. Alleen dan kunnen we de crisis, die al miljoenen Europeanen hun baan heeft gekost, achter ons laten. Een analyse van vier belangrijke elementen (bankenunie, hervormingscontracten, eurozonebegroting en democratie) met daarbij de standpunten van GroenLinks.

Een concreet tijdpad voor versterking van de economische en monetaire unie. Dat was de opdracht die Herman van Rompuy, de voorzitter van de raad van regeringleiders, meekreeg. Op de eurotop bespreken ze nu zijn voorstellen (pdf). Maar vermoedelijk haalt hij weinig binnen. Het ziet ernaar uit dat premier Mark Rutte en zijn collega's moeilijke discussies uit de weg te gaan en achterover leunen, nu hun ministers van Financiën woensdagnacht een akkoord hebben gesloten over Europees bankentoezicht. Of beter gezegd: nu een akkoord met het Europees Parlement over het bankentoezicht binnen bereik lijkt.

Hieronder schetsen we vier belangrijke discussiepunten, met daarbij de standpunten van GroenLinks:

Bankenunie

Om te voorkomen dat zwakke overheden en zwakke banken elkaar richting faillissement sleuren, is het nodig dat de controle op en de sanering van het bankwezen een gezamenlijke verantwoordelijkheid wordt van de eurozone. Het Europees bankentoezicht, onder verantwoordelijkheid van de Europese Centrale Bank (ECB), is slechts een eerste stap.

Bij een bankenunie hoort meer, zoals

  • een Europese resolutieautoriteit om probleembanken te saneren of te sluiten,
  • een Europees resolutiefonds om de saneringskosten te betalen of voor te schieten en
  • een Europees depositogarantiefonds om de tegoeden van spaarders Europawijd te garanderen. Zo'n depositogarantiefonds ontbreekt in het voorstel van Van Rompuy, omdat de Duitse regering er niets voor voelt. Daardoor blijft het risico bestaan op een 'bankrun' en kapitaalvlucht binnen de eurozone, wanneer een bank of land in problemen komt.

De Tweede Kamer nam woensdag een motie van GroenLinks aangenomen die Rutte opdraagt om ervoor te ijveren dat een Europees mechanisme om spaartegoeden te garanderen alsnog wordt opgenomen in de routekaart van Van Rompuy. Nederland, met naar verhouding grote bankensector, heeft hier zeker belang bij.

Hervormingscontracten

De economische adviezen die de Europese Commissie elk jaar geeft aan de EU-landen in het Europees Semester (op basis van richtsnoeren die de regeringsleiders vaststellen) zijn van verschillend gewicht. Aanwijzingen over begrotingsdiscipline of ernstige economische onevenwichtigheden (zoals een zeepbel op de huizenmarkt) kan een euroland maar beter niet negeren. Dat kan tot een boete leiden.

Aanwijzingen over het bredere sociaaleconomische en milieubeleid zijn echter tamelijk vrijblijvend. Daardoor nemen de nationale regeringen een aantal belangrijke doelstellingen van de Europese hervormingsagenda (EU2020) maar weinig serieus. Dat geldt bijvoorbeeld voor de aanpak van jeugdwerkloosheid en het bevorderen van energiebesparing.

Van Rompuy wil de aanbevelingen van de Europese Commissie een groter gewicht geven door de uitvoering ervan contractueel vast te leggen. De Europese Commissie zou met elk afzonderlijk euroland onderhandelen over zo'n hervormingscontract, waarna het nationale parlement erover stemt. De coördinatie van het economisch beleid in de eurozone, zo hoopt Van Rompuy, komt dan in het hart van de nationale politiek terecht. Nu besteedt bijvoorbeeld de Tweede Kamer nauwelijks aandacht aan de hervormingsvoornemens die de regering naar Brussel stuurt.

Voor GroenLinks is het essentieel dat de democratische controle op de hervormingsafspraken wordt gewaarborgd. Niet alleen nationaal, door middel van parlementaire goedkeuring, maar ook op Europees niveau. Het Europarlement moet gaan meebeslissen over de jaarlijkse richtsnoeren voor het economische beleid (de jaarlijkse groeianalyse uit het Europees Semester). Dat biedt een kans om asociale beleidsadviezen te voorkomen.

Eurozonebegroting

Van Rompuy wil voorkomen dat een eenmaal gesloten hervormingscontract zomaar verscheurd kan worden. Daarom verbindt hij er financiële prikkels aan. Eurolanden die tekenen voor moeilijke hervormingen, kunnen aanspraak maken op Europees geld om de pijn te verzachten. Daarvoor zou de eurozone een aparte begroting moeten krijgen. Op termijn zou deze eurozonebegroting als een buffer tegen economische schokken moeten gaan fungeren. Alle landen dragen bij. Ze krijgen geld uitgekeerd bij economische tegenspoed, dat kan in de vorm van een Europese bijdrage aan de stijgende werkloosheidsuitkeringen. Omdat elk land wel eens op het dieptepunt van de economische cyclus belandt, profiteert iedereen van zo'n 'verzekering'.

GroenLinks wees er al in de jaren negentig al op dat het de Europese muntunie ontbrak aan schokdempers. Economische tegenvallers zouden daardoor al snel tot rigoureuze bezuinigingen leiden. Daarom stemde GroenLinks tegen de invoering van de euro. Een eurozonebegroting kan op den duur als schokdemper gaan fungeren, net als de bankenunie. De eurozone wordt daar sterker van. Het wordt moeilijker voor speculanten om een land waar het slecht gaat 'af te zonderen van de kudde' en naar de financiële afgrond te drijven.

Het ziet ernaar uit dat de regeringsleiders de discussie over een eurozonebegroting op de lange baan gaan schuiven. Dat is betreurenswaardig. Ook de hervormingscontracten verliezen daardoor aan betekenis.

Over de beste schokdemper voor de eurozone rept Van Rompuy helemaal niet meer: de invoering van euro-obligaties is door een aantal regeringen, waaronder de Nederlandse, helaas taboe verklaard. Het Europarlement probeert op dit moment om het debat over euro-obligaties vlot te trekken. In de onderhandelingen over het 'two-pack', een aanvulling op het Stabiliteitspact voor de euro, eist een meerderheid van progressieve en liberale fracties dat de Europese Commissie een voorstel voor euro-obligaties toezegt.

Democratisering

Besluiten op Europees niveau moeten worden gecontroleerd door het Europees Parlement. Besluiten op nationaal niveau moeten worden gecontroleerd door nationale parlementen. Dat is een gezond uitgangspunt van Van Rompuy. Helaas werkt hij dit uitgangspunt nauwelijks uit. De passages over democratische verantwoording in zijn plan zijn uiterst vaag. Dat is deels te wijten aan het feit dat hij geen herziening van de Europese verdragen durft voor te stellen. Ook daar voelen de regeringsleiders namelijk niets voor, uit angst voor referenda.

Samen met de Europese Groenen vraagt GroenLinks wél om een verdragsherziening. Die biedt de beste kans op democratisering, alleen al omdat het Europees Parlement en de nationale parlementen dan mee-onderhandelen over nieuwe spelregels. Het zou bijvoorbeeld een grote verbetering zijn als de 'supercommissaris' voor de euro, die de richtsnoeren voor het economisch beleid opstelt en de boetes voor begrotingszondaars uitdeelt, individueel benoemd én ontslagen zou kunnen worden door het Europarlement. De muntunie moet niet bestuurd worden door technocraten, maar door politici die ter verantwoording kunnen worden geroepen.

Eickhout bij Nieuwsuur

Donderdagavond ging Europarlementariër Bas Eickhout bij Nieuwsuur in debat met Harry van Bommel (SP) over de voorstellen. (Het debat begint na zes minuten.)