GroenLinks zegt 'ja' tegen de Europese Grondwet. Het nieuwe verdrag zet serieuze stappen vooruit en kan bij volgende herzieningen verder uitgroeien tot een grondwet.
Aan de basis van dit verdrag stond de democratisch samengestelde Europese Conventie. De tekst van die Conventie werd door Groen Links eerder verwelkomd als een kans op vooruitgang. Vooruitgang op het vlak van democratie, transparantie, rechtsbescherming en besluitvaardigheid. Het zijn allemaal terreinen waarop grote tekorten bestonden. Helaas is de conventietekst niet integraal door de regeringsleiders overgenomen. Dat heeft geleid tot verslechteringen. Maar gelukkig is zo'n 90 procent van de oorspronkelijke tekst overeind gebleven.
In vergelijking met het Verdrag van Nice wordt Europa met de nieuwe grondwet democratischer en wordt de besluitvorming transparanter. Het Europees Parlement (EP) krijgt op een aantal belangrijke gebieden meer te zeggen. Dit betekent een (grote) stap vooruit. Zo krijgt het EP meer grip op het landbouwbeleid. Niet minder dan de helft van de Europese begroting gaat nu (nog) naar de landbouw. Bij handelsakkoorden, bijvoorbeeld in het kader van
de WTO, stond het EP vroeger buitenspel. Onder het nieuwe verdrag is instemming van het EP vereist. Een andere belangrijke doorbraak is dat de Raad van Ministers voortaan in het openbaar vergadert als het over wetgeving gaat. Daarmee wordt een achterkamer afgebroken, die in Nederland zelf nog stevig gesloten is. Vooruitgang is er ook bij het gezamenlijk buitenlands beleid. Zo komt er een EU-minister van buitenlandse zaken, die spreekrecht krijgt in de VN. Dit verkleint de kans op een beschamende herhaling van de Europese onmacht in internationale crisissituaties, zoals in Irak.
De rechten van de burger worden met deze grondwet veel beter beschermd. Het Grondrechtenhandvest wordt bindend verklaard. Daarnaast treedt de EU toe tot het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens. Op deze manier is de burger beter beschermd tegen schending van zijn grondrechten, ook door de Europese overheid.
Ten slotte noem ik het burgerinitiatief. Dat is een mooi democratisch instrument, waarmee burgers de mogelijkheid krijgen om (wets)voorstellen op de agenda van de Europese Commissie te plaatsen. Daar is een miljoen handtekeningen voor nodig van burgers uit verschillende lidstaten. Dit lijkt veel, maar het is slechts een kwart procent van de bevolking van de EU. Groen Links heeft het initiatief genomen om via deze weg de inhumane dierentransporten opnieuw op de agenda te krijgen.
Natuurlijk zijn er ook onderwerpen waar Groen Links kritiek op heeft, vooral op de defensieparagraaf. Verschillende landen kunnen binnen de EU op defensiegebied een kopgroep vormen. Niet alle lidstaten hoeven daaraan mee te doen. Maar de bevoegdheden van zo'n kopgroep zijn vooralsnog onhelder. Er kan druk op de landen in de kopgroep worden uitgevoerd om hun defensie-uitgaven te verhogen. En als er gezamenlijke troepenuitzendingen komen, wordt de instemmingstermijn van nationale parlementen bekort. Hierdoor kan de benodigde zorgvuldigheid over dit soort besluiten in het gedrang komen.
Groen Links heeft de afgelopen maanden een serie bijeenkomsten georganiseerd om met de partijleden de voors en tegens van de Europese grondwet op een rijtje te zetten. Dat waren serieuze debatten. Ook omdat het soms lastig bleek om oordelen over actuele politieke keuzes van de EU los te koppelen van een oordeel over de grondwet zelf. De grondwet regelt met name de democratische spelregels: hoe worden beslissingen genomen. Dat hoeft niks te zeggen over de inhoud van die beslissingen. Als er voor ons onwenselijke besluiten worden genomen, zegt dat dus niets over de kwaliteit van de spelregels. En goede spelregels leiden niet automatisch tot goede besluiten. Uiteindelijk hebben deze partijdebatten geleid tot een positieve beoordeling van de grondwet door de partijraad van Groen Links. Op initiatief van Groen Links wordt in Nederland een raadplegend referendum georganiseerd over de grondwet. Voor het eerst in de geschiedenis van het proces van Europese eenwording kan de Nederlandse burger zich uitspreken over een belangrijk verdrag. Ook dat is een grote stap vooruit.
Als het Verdrag in werking treedt, is Europa nog lang niet af. Dit grondwettelijk verdrag is een levend document en voor verdere verbetering vatbaar. Op het vlak van democratie, transparantie, rechtsbescherming en besluitvaardigheid zijn nog verdere verbeteringen nodig, zeker ten aanzien van de besluitvorming over het defensiebeleid en militaire acties. Nieuwe herzieningen zullen weer in het openbaar door een conventie van parlementsleden en regeringsvertegenwoordigers moeten worden voorbereid. En die herzieningen moeten dan weer aan de Europese burgers worden voorgelegd. Dit verdrag biedt nog geen rechtsbasis om een Europabreed referendum te houden. Een omissie die in het volgende verdrag absoluut gerepareerd moet worden. Hier vinden wij minister Bernard Bot van Buitenlandse Zaken aan onze zijde. Hij wil zich inzetten voor de komst van zo'n referendum. Nederland heeft daar als voorzitter van de EU nog veel mogelijkheden voor. Wij zullen Bot aan zijn woord houden.
Wijnand Duyvendak is lid van de Tweede Kamer voor Groen Links.