"Dit kabinet heeft veel hervormd, maar weinig veranderd." Dat zei GroenLinks-fractievoorzitter Jesse Klaver tijdens de Algemene Politieke Beschouwingen. "We hebben meer van hetzelfde gekregen. Meer rechtse recepten. Maar een kleinere overheid, meer markt en meer economische groei: het leidt niet tot goed onderwijs, betere zorg en meer werk." Lees hier zijn hele spreektekst.

Voorzitter,

Alle vluchtelingen die nu aan de poort van Europa kloppen, hopend op een veilige plek om een leven op te bouwen… Wat zou u doen, als u die vluchteling was? Het doet me denken aan het gedachte-experiment van de filosoof John Rawls.

Stel je voor… Dat je niet weet waar je wordt geboren en in welke omstandigheden. Niet weet of je als man of als vrouw wordt geboren. In een islamitisch gezin of een atheïstisch. In Syrië of in Nederland.

Welke spelregels zouden we dan met elkaar afspreken? Wat zouden we dan rechtvaardig vinden? Zouden we dan een ruimhartig vluchtelingenbeleid voeren, of de poort dichthouden?

Dus draai het eens om.

Stel dat wij allemaal in Syrië geboren waren en na jaren van bombardementen van Assad nu opgejaagd werden door IS. Zouden we dan ook niet vluchten? Kloppen aan de poorten van Europa? Wensen dat degenen die in Europa, in Nederland aan de macht zijn, ons toelaten om een nieuw leven op te bouwen? Dat is de keuze.

En wat we zien bij de vluchtelingen, zien we overal terugkomen. Wat als je net zo goed kind kunt zijn van een rijk doktersgezin als van een bijstandsmoeder? Als je net zo goed geboren kunt worden met een beperking als met een gezond lichaam?
En als de kans om ziek en slecht ter been te worden net zo groot is als de kans om gezond oud te worden? Welke keuzes zouden we dan maken? Welke keuzes zouden we dan maken bij een belastingherziening?

Het staat, vermoed ik, in schril contrast met de keuzes die dit kabinet maakt in de Miljoenennota.

De Miljoenennota leest als een aaneenschakeling van verkeerde en niet gemaakte keuzes. Een lastenverlichting wordt als strooigoed over Nederland uitgeworpen. Hoewel niet iedereen in de goede hoek zit. 16% van de huishoudens gaat er niet op vooruit. En een alleenstaande in de bijstand krijgt er per maand 1,30 euro bij, terwijl iemand die 2,5 keer modaal verdient maandelijks op 157 euro mag rekenen. Daar sta je dan met je eerlijk delen. Dat is pure verkwisting. Verkwisting die we ons niet kunnen veroorloven.

Maar na jaren bezuinigen is er ook ruimte om weer eens te investeren. Na de bezuiniging van 1,8 miljard op participatie is er nu 100 miljoen voor beschutte werkplaatsen. Na ruim een miljard bezuinigen op de kinderopvang kan er nu weer 290 miljoen bij. Na de miljarden bezuiniging op de zorg gaat er weer 132 miljoen naar de instellingen. Wie thuis zorg ontvangt, toch het doel van dit kabinet om dat zoveel mogelijk te stimuleren, heeft pech. Mooie investeringen natuurlijk. En broodnodig. Maar het is toch ook een beetje alsof je iemands racefiets afpakt en er een driewieler voor teruggeeft.

Dat is natuurlijk ook precies wat onze premier voor ogen had toen hij vijf jaar geleden aantrad: een kleinere overheid, meer markt en meer economische groei. Want we denken wel eens met elkaar dat de premier wars is van visie. Maar niets is minder waar. Hij is nu 5 jaar premier, en met zijn liberale agenda, iets waar hij zelf ook zegt dogmatisch in te staan, ligt hij strak op koers. De overheid is fors kleiner geworden, in totaal nu met 47 miljard. En ondanks al die bezuinigingen de afgelopen jaren werden de hoge inkomens keer op keer ontzien.

Ook in deze Miljoenennota profiteren de allerrijksten volop mee: hun kinderen kunnen belastingvrij een ton ontvangen, 6% meer kinderopvangtoeslag ook al verdien je meer dan een ton, en pas later een toptarief betalen.

En er is nog iets waar de premier tevreden over zal zijn: sinds 1 januari hebben we het strengste bijstandsbeleid ooit. Ingevoerd en met verve verdedigd door een PvdA-staatssecretaris. Als je nu in de uitkering zit, dan ben je verdacht.
Dan ben je vast zo’n dikke ik die liever een uitkering trekt dan werkt. Dan heb je een uitkering aangevraagd, in plaats van een baan gezocht. En heb je je niet hard genoeg ingevochten.

De sociale zekerheid, de woningmarkt, de zorg, de arbeidsmarkt: er is onder dit kabinet veel hervormd in Nederland. Er is veel hervormd, maar weinig veranderd.

We hebben meer van hetzelfde gekregen. Meer rechtse recepten. Enkel gericht op meer economische groei, meer markt en minder overheid. Het is een illusie om te denken dat je met die rechtse recepten, linkse doelen kan bereiken.

Collectieve uitgaven zijn niet per definitie het probleem, private uitgaven niet per definitie een zegen. Een kleinere overheid, meer markt en meer economische groei: het leidt niet tot goed onderwijs, betere zorg en meer werk. Toch blijft het verder versterken van economische groei centraal staan, zo lees ik op pagina 20 van de Miljoenennota. Dat is precies de focus waar we van af moeten.

Economische groei an sich is niet iets om trots op te zijn. Niet als dat ten koste gaat van de veiligheid in Groningen om maar wat te noemen. Niet als het te danken is aan de bouw van drie nieuwe kolencentrales. Niet als het het resultaat is van het aanleggen van nog meer onnodig asfalt.

Die centrale focus op economische groei leidt tot verkeerde keuzes. Maar het is blijkbaar het enige waar VVD en PvdA elkaar op kunnen vinden.

PvdA en VVD vluchten in schijnoplossingen Zo gauw de focus op economische groei uit beeld verdwijnt, staan VVD en PvdA lijnrecht tegenover elkaar. En komen ze met een papieren werkelijkheid, met brieven en akkoorden die zo vaag zijn dat PvdA en VVD compleet tegengestelde geluiden kunnen laten horen.

Als Zijlstra zegt dat flexibele dienstverbanden de norm moeten worden, ziet minister Asscher dat “als een Amerikaanse samenleving zonder bescherming.” Minister Kamp zet geen tandje erbij om de uitspraak van de rechter in de klimaatzaak uit te voeren. Hij “heeft alle tandjes al nodig om de huidige doelstellingen te halen.” Staatssecretaris Mansvelt meldt vervolgens dat het kabinet de uitspraak gaat uitvoeren. Zijlstra zegt: we moeten meer, M-E-E-R, vluchtelingen opvangen in de regio. Samsom “moet er niet aan denken.”

Ja, maar zeggen de heer Zijlstra en Samsom dan: we zijn het fundamenteel oneens, maar we kunnen samen elk probleem van een oplossing voorzien. Maar de voorstellen waar het kabinet mee komt overbruggen niets en zijn maar voor één probleem een oplossing: de wankele brug tussen PvdA en VVD stutten. Het kabinet vlucht in schijnoplossingen. Depolitiseren is het nieuwe regeren. Het is machteloze politiek.

Aan het eind van haar regeerakkoord heeft dit kabinet nog een stuk kabinetsperiode over. Dat kunnen we ons niet veroorloven: nog meer studiegroepjes, nationale dialogen, nog meer onderzoeken om actie uit te stellen.

Niet nu er wereldwijd 60 miljoen mensen op de vlucht zijn. Het hoogste aantal sinds de Tweede Wereldoorlog. Niet nu de CO2-uitstoot weer toeneemt. We nog meer afval in de lucht dumpen.
Terwijl we de laatste generatie zijn die de opwarming van de aarde kunnen beteugelen. Niet nu er nog altijd 600.000 mensen werkloos zijn. Waarvan er, overigens, 65.000 te danken zijn aan de bezuinigingen op de zorg.

Het kabinet regeert niet meer. Kunnen we dan niet beter iets anders afspreken? We zetten een krul door het regeerakkoord. Het is doorgestreept of uitgevoerd. En de nieuwe uitdagingen die voor ons liggen: die behandelt de coalitie als vrije kwestie.

Laten we vanuit de Kamer proberen meerderheden te organiseren. Te komen tot een sluitende klimaatbegroting. Te komen tot een aanpak hoe om te gaan met de grote aantallen vluchtelingen.

Want wat is het beeld van Europa veranderd de afgelopen maanden. Hekken van prikkeldraad langs de grens. Grote groepen vluchtelingen wandelend over de snelweg. Broodjes die in groepen vluchtelingen worden gegooid als zijn zij te vies om aan te raken. En elke keer weer opnieuw de berichten over mensen die zijn gestorven in de Middellandse Zee.

We falen als Europa. We falen als Nederland. We falen als mensheid.

De Europese regeringsleiders staren één van de grootste menselijke tragedies in Europa van de 21ste eeuw nu al maandenlang schaapachtig in de ogen. Maandag besloten de ministers van Asiel tot opnieuw drie weken uitstel. Drie weken!

Via de Troonrede meldt het kabinet dat de vluchtelingenstroom geen afwachtende houding duldt en vraagt om de scherpe keuze om de instroom in te perken. Dat de vluchtelingenstroom geen afwachtende houding duldt, deel ik. Maar nog meer hekken bouwen is de oplossing niet. Niet voor de vluchtelingen, niet voor de landen in de regio die op omvallen staan en niet voor Europa.

Laten we stoppen met deze machteloze politiek. En laten we er niet voor weglopen: er zullen veel vluchtelingen blijven komen. Het kabinet gaat er echter vanuit dat er volgend jaar en de jaren daarop 14.000 minder asielzoekers naar Nederland komen.
Waar baseert de regering zich daarbij op? Verwacht het soms dat de brandhaarden in Syrië en Eritrea op magische wijze vanzelf zullen doven?

Deze prognose leidt tot het bezuinigen van bijna een half miljard euro op de opvang van vluchtelingen. De rekening wordt betaald door de allerarmsten: het geld komt volledig uit ons ontwikkelingsbudget. Zullen we daar een plafond op leggen, vraag ik de premier?

Ik doe vanuit het diepst van mijn hart een oproep aan de minister-president. Stop het afwachten. Stap vooruit. Laat de angst om meer te doen dan anderen ons niet langer gijzelen. Vorm een kopgroep met de landen die wél een echte aanpak willen: Duitsland, Frankrijk, Oostenrijk, Zweden. Is de minister-president daar toe bereid?

En geef deze mensen een plek in onze samenleving. Laat ze Nederlands leren, laat ze werken. Zorg dat de kinderen naar school kunnen gaan. Scholen geven aan totaal niet voorbereid te zijn op de komst van deze kinderen.
Ik wil van het kabinet helderheid over de procedures hoe deze kinderen op school te plaatsen, aandacht voor de soms traumatische ervaringen die zij hebben beleefd, voldoende expertise en adequate bekostiging voor zowel basisscholen als middelbare scholen. In de begroting SZW lees ik helaas dat er in 2016 bezuinigd gaat worden op de Voorbereiding op de Inburgering. In 2015 ging daar 32.000 euro heen, in 2016 is het 28.000. Hoe gaat het kabinet de motie Klaver uitvoeren die donderdag is aangenomen, waarin gevraagd wordt om beteer cursussen Nederlands en arbeidsmogelijkheden voor asielzoekers in de asielprocedure? Integratie moet vanaf dag één.

Niet alleen als het gaat over de vluchtelingenopvang viert de machteloze politiek hoogtij. President Obama durft de Verenigde Staten, eindelijk, in beweging te brengen. Durft de tegenstand te trotseren.

En waarin loopt Nederland voorop? Niet in het aandeel schone energie. Niet in de uitstoot van broeikasgassen. Nederland loopt voorop als het eerste land waar de rechter er aan te pas moest komen om gedwongen te worden tot ambitieuzer klimaatbeleid.

En zelfs dat motiveert het kabinet niet tot actie. De Staatssecretaris zegt wel dat ze uitvoering gaat geven aan de uitspraak, maar in haar briefje geen enkele maatregel. Dat het nog dit jaar moet, vindt ze onvoldoende onderbouwd.
Wat een zwaktebod. Alle onafhankelijke energiedeskundigen, waaronder het Planbureau voor de Leefomgeving, zeggen dat we niet nog een jaar kunnen wachten. Maar dit kabinet wacht liever op het advies van ambtenaren van het eigen ministerie.
Dat is in feite het zelfde als zeggen: die berekening van het CPB is onvoldoende onderbouwd, we vragen nog even hoe minister Dijsselbloem er tegen aankijkt.

Ik wil graag precies horen van de minister-president waarom het onvoldoende onderbouwd is. Maar vooral dat we niet nog een jaar gaan verspillen. GroenLinks is vandaag ook met een eigen Klimaatbegroting gekomen. Maar er moet een plan komen om 25% minder broeikasgassen uit te storen. Een basis om mee te werken. Uiteraard kan dat worden geamendeerd. Kom maar op met uw voorstellen mijnheer Zijlstra. Maar niet zonder dekking. Geen schuld doorschuiven naar toekomstige generaties.Dat vindt dit kabinet toch ook belangrijk? Kan ik daarop een toezegging krijgen van de premier?

En terwijl het kabinet niets doet om de opwarming van de aarde te stoppen, veel te weinig doet om vluchtelingen menswaardig op te vangen, wordt er vijf miljard verkwist. Ongericht, ondoordacht en onzinnig.

We moeten meer gaan vergroenen. Nogmaals over de precieze maatregelen valt met ons te praten. Wij hebben onze voorstellen bekend gemaakt, maar staan altijd open voor een goed gesprek. Wij liepen niet weg bij de gesprekken voor de zomer.
Want we realiseren ons maar al te goed dat er een unieke kans ligt. Een belastingherziening komt maar eens in de tien jaar voor. Een kans die we niet mogen laten liggen.

Dat vonden vorig jaar ook nog de heer Zijlstra en Samsom. Tenminste: ze vonden dat de belastingen echt hervormd moesten worden. Het mocht niet bij een lastenverlichting blijven.

Een pakket zonder vergroening kan niet op steun van GroenLinks rekenen.

Een ander probleem met het strooigoed van het kabinet is dat het amper leidt tot nieuwe banen. 35.000 banen op de lange termijn. Ooit, later zullen ze er komen. Verdwenen is de ambitie om 100.000 banen te creëren. Terwijl de werkloosheid nog altijd hoog is. Waarom dan überhaupt gekozen voor een lastenverlichting? Volgens het CPB één van de minst effectieve manieren om banen te creëren.

Het kan anders. Kiezen voor een sterkere samenleving én meer banen.

Een sterkere samenleving waarin de arbeidsgehandicapte wel de baan die hem beloofd was krijgt. Nu is de dagbesteding wegbezuinigd, maar de baan nog niet in zicht. Een sterkere samenleving waarin gemeenten eenzame ouderen wel voldoende thuiszorg kunnen bieden en wijkverpleegkundigen voldoende tijd hebben die te bieden. Nu is de oudere zijn of haar vaste verzorger kwijt en de wijkverpleegkundige is vooral bezig met het invullen van formulieren.

Een sterkere samenleving waarin scholen de ruimte krijgen om alle talenten van hun leerlingen te ontplooien. Nu worden scholen afgerekend op de toetsscores van hun leerlingen. Krijgen ze een onvoldoende als een leerling toch het VWO niet aan blijkt te kunnen. We kunnen scholen niet afrekenen op rendement. Wat een leraar voor een leerling betekent is niet in geld uit te drukken.

Laten we daar mee stoppen. Leraren, ouders en leerlingen snakken daarnaar. Kunnen we vandaag voor hen iets betekenen, wil ik weten van de premier.

Tot slot

Ik wil eindigen met een ander gedachte-experiment. Van een andere grote filosofisch denker. Halbe Zijlstra. Tweeënhalf jaar geleden vroeg hij ons om ons voor te stellen dat wij, 150 Kamerleden, zouden aanspoelen op een onbewoond eiland.
De heer Zijlstra had er een prachtig betoog bij, dat ik nu niet ga herhalen. De strekking van zijn verhaal was: als je aanspoelt op een onbewoond eiland dan richten we samen maar een kleine overheid in.

Los van de vraag of dat klopt. Het punt is natuurlijk: we wonen niet op een onbewoond eiland. Nederland maakt deel uit van een wereld, waar we ons mee verbonden weten. Onze grenzen bestaan niet uit uitgestrekt water rondom.
Vluchtelingen kloppen bij ons aan voor een beetje medemenselijkheid. En vieze lucht trekt ongevraagd de grenzen over.

Nederland is geen eiland. Laten we ons dan ook niet zo gedragen.