Vluchtelingen die veiligheid en zekerheid zoeken en stranden op een Grieks eiland krijgen nauwelijks een humane behandeling. Dat blijkt uit onderzoek in opdracht van enkele Groene Europarlementariërs, waaronder GroenLinks-Europarlementariër Judith Sargentini. “Niemand wil de eindverantwoordelijkheid nemen voor het helpen van deze mensen”, reageert Sargentini.

In plaats van dat vluchtelingen naar mensenrechtelijke maatstaven worden opgevangen en dat hun  asielprocedure vlot wordt afgehandeld, komen ze terecht in een langdurig en onzeker proces dat als uiteindelijk doel heeft ze zonder pardon terug te sturen naar Turkije. Op de eilanden krijgen de vluchtelingen te maken met een wirwar aan EU-agentschappen en Griekse instanties waarbij aanspraak maken op hun basisrechten nauwelijks aan de orde is, zo concludeert het onderzoek.

“We hebben allemaal wel de beelden gezien van vluchtelingen in ondergesneeuwde tenten en kleine kinderen die in de modder rondstappen. Dit onderzoek maakt de reden van dat menselijk leed duidelijk,” aldus Sargentini die samen met haar Groene collega’s uit Duitsland, Frankrijk, Oostenrijk en Zweden opdracht gaf voor dit onderzoek over hoe de EU-Turkijedeal en de verantwoordelijkheid van EU-landen voor vluchtelingen op de Griekse eilanden uitpakt. 

“Niemand wil de eindverantwoordelijkheid nemen voor het helpen van deze mensen. Onze regeringsleiders, de Europese Commissie, de diverse betrokken EU-agentschappen, Griekenland: allemaal leggen ze de verantwoordelijkheid bij een ander. Parlementaire of juridische controle blijft daardoor ook uit”, aldus Sargenini

Herverdeling en de Turkijedeal

Na de forse toename van vluchtelingen, vooral uit Syrië, besloot de Europese Commissie in 2015 een spoed-solidariteitsmechanisme op te zetten: 160.000 vluchtelingen zouden uit Italië en Griekenland worden overgeplaatst naar elders in de EU. Door middel van speciale centra, hotspots genaamd, zouden vluchtelingen gekoppeld worden met andere EU-landen. Hiermee zou snel hulp geboden worden aan de mensen in nood en gewerkt worden aan een eerlijkere verdeling van de gezamenlijke verantwoordelijkheid voor vluchtelingen. 

Sargentini: “Dit herverdelingsmechanisme is een mooie manier om onze daadkracht en humanitair handelen te laten zien: solidariteit met vluchtelingen en solidariteit onder de EU-landen. Maar in de praktijk heeft het helaas niet gewerkt omdat EU-landen al te graag hun verantwoordelijkheid afschuiven.” 

Door de komst van de EU-Turkijedeal in het voorjaar van 2016 werden de Griekse hotspots een soort openluchtgevangenissen. Ziektes, gebrek aan voeding, waaronder babymelk zijn aan de orde van de dag. Iedereen heeft de beelden gezien van afgelopen winter toen de weersomstandigheden bijzonder slecht waren. 

Sargentini bezocht Chios, een van de eilanden met een hotspot, en zag de ellende daar met eigen ogen: “Vluchtelingen wachten in erbarmelijke omstandigheden op wat er met ze gaat gebeuren. De deal tussen de EU en Turkije lijkt in de verste verte niet op een menswaardig vluchtelingenbeleid.” Vluchtelingen krijgen geen juridische bijstand in de procedure waardoor er veel fouten gemaakt worden en misverstanden ontstaan. Vluchtelingen zitten mede daardoor onnodig lang vast op de Griekse eilanden.

Door de Turkijedeal kwamen nieuw gearriveerde vluchtelingen op Griekse eilanden in een wrange situatie terecht: ze vielen niet meer onder de regels voor herverdeling, maar onder de informele afspraken tussen Europese regeringsleiders en Turkije. 

“Onze regeringsleiders wringen zich in allerlei bochten om maar niet verantwoordelijk te zijn voor de zorg en opvang van vluchtelingen”, stelt Sargentini. “Vluchtelingen zijn geen cijfers, maar mensen. Democratische controle is geen hindernis maar een hoeksteen in onze samenleving. En mensenrechten zijn verworven rechten voor een ieder, ook voor vluchtelingen.”

Niet inhoudelijk beoordelen

Uit het onderzoek in opdracht van de Europese Groenen volgt dat beslissende instanties doorgaans asielaanvragen niet inhoudelijk beoordeelden of de aanvragers uitlegden wat hun rechten zijn, zoals juridisch bijstand. In dertig van de veertig geanalyseerde Syrische asielzaken werden de aanvragen geweigerd enkel op de grond dat de vluchtelingen uit Turkije zijn gekomen en dat Turkije een veilig land zou zijn. Opmerkelijk is wel dat wanneer een Syrische vluchteling naar Griekenland reist, zonder de eilanden aan te doen, wel een inhoudelijke beoordeling van zijn of haar aanvraag krijgt en een vluchtelingenbescherming toegewezen krijgt.

Het onderzoek concludeert dat wegens een gebrek aan procedurele waarborgen vluchtelingen al gebrandmerkt zijn voordat ze veiligheid zoeken in de EU. De Europese Groenen beargumenteren al langer dat Turkije niet als een veilig land voor vluchtelingen zou moeten gelden. Afgelopen week debatteerde Sargentini met haar collega-Europarlementariërs over de schokkende bevindingen van het onderzoek van Human Rights Watch waaruit blijkt dat Turkse grenswachters op de grens met Syriërs op vluchtelingen schieten of Syrische vluchtelingen zelfs terugsturen naar Syrië. Dit alles is in strijd met internationale regels.

Het solidariteitsbeginsel

De onderzoekers laten zien dat het schort aan duidelijke verdeling van verantwoordelijkheden en taken tussen Griekse autoriteiten en EU-agentschappen. Procedurele waarborgen ontbreken met als gevolg dat vluchtelingen maanden in onzekerheid vast komen te zitten. Eind juni komen de Europese regeringsleiders bijeen. Een hete aardappel op de agenda is het solidariteitsbeginsel in het Dublin-systeem: hoe verdeel je de verantwoordelijkheid voor het opvangen en beschermen van vluchtelingen eerlijk over de hele EU. 

Het dossier ligt nu al twee jaar vast in de Europese Raad van regeringsleiders. Sargentini: “We zien in Europa een enorme kentering. Als het even kan worden democratische en juridische controle, transparantie en mensenrechten weggewuifd en worden landen buiten de EU belast met de verantwoordelijkheid. We kijken weg, maar het probleem wordt niet minder.”

Het hele onderzoek The EU-Turkey statement and the Greek hotspots - A failed European pilot project in refugee policy is als pdf beschikbaar op de website van de Groenen in het Europees Parlement