Het businessmodel van de luchtvaart is failliet

Hoog tijd voor een gesprek met Suzanne Kröger, ons kamerlid dat zich bezighoudt met luchtvaart en alles wat daarmee te maken heeft.

Het lijkt met de coronacrisis een beetje alsof er twee richtingen zijn. Sommige mensen zeggen: o wat heerlijk, kijk naar die prachtige blauwe hemel, dit laat zien dat grootschalige verandering wél kan. Maar er klinken ook negatievere stemmen: zo gaat het nou altijd, het bedrijfsleven krijgt al na een paar slechte weken miljardensteun en de zorg krijgt niks. Mensen die vóór de crisis al in armoede leefden worden vergeten. Waar sta jij?

Suzanne: Een crisis legt de kwetsbaarheden van ons systeem bloot, en één van die kwetsbaarheden is dat grote fossiele bedrijven altijd sneller hun zin krijgen dan bijvoorbeeld de publieke en culturele sector. Aan de andere kant merk ik dat veel mensen de afgelopen tijd op een dieper niveau naar dingen zijn gaan kijken, dat het zaken op scherp heeft gezet. Als een systeem door elkaar wordt geschud, zie je nog beter wat er niet klopt. En dat biedt ook de kans om te zeggen hoe een nieuw systeem eruit moet zien.

KLM was een van de eerste bedrijven die op flinke financiële steun kon rekenen. Jij hebt je daar tegen uitgesproken, in een opiniestuk in het AD schreef je: “Niemand zit erop te wachten dat lidstaten eerst met veel geld hun eigen nationale carrier redden om ze vervolgens keihard te laten concurreren op een steeds kleinere luchtvaartmarkt met steeds kleinere marges.” Dat klinkt logisch. Dat klinkt in mijn ogen ook nog wel als iets wat de VVD zou kunnen onderschrijven.

Suzanne: Gek hè? Aan de ene kant is de luchtvaart een heel beschermde markt. Als luchtvaartmaatschappijen in het nauw komen, grijpt de overheid meteen in. Daarin is Nederland niet de enige. Maar daarna laten ze het weer helemaal los en krijg je keiharde concurrentie. Als je op de wereldkaart kijkt, vormen Amsterdam, Frankfurt, Londen en Parijs samen één stipje. Waarom concurreren ze zo hard om dezelfde groep passagiers? Al die landen pompen nu geld in hun nationale luchtvaartmaatschappij, maar in de huidige staat is het een failliet bedrijfsmodel.

Uiteindelijk wil GroenLinks toe naar een kleinere luchtvaart, wat toch ook betekent dat mensen hun baan verliezen. Waarom vindt GroenLinks het dan erg dat KLM mensen wil ontslaan?

Suzanne: Dat ging om het feit dat ze midden in een crisis mensen wilden ontslaan, terwijl ze net geld gekregen hadden om die mensen aan te houden. Mochten er op den duur banen verdwijnen in de sector, dan wil je dat rustig doen, met een heel goed sociaal pakket voor die mensen. Maar ik pleit voor een combinatie van vliegen en treinverkeer waarin er op het gebied van de trein en grondpersoneel juist extra mensen nodig zijn. Ik weet nog goed dat ik in een luchtvaartdebat voor het eerst begon over de internationale trein en iedereen me aankeek van: wat is dit voor onderwerp, weet je wel dat dit debat over luchtvaart gaat? Maar ik merk dat er schot in de zaak zit. Zelfs Schiphol en KLM hebben er nu wel interesse in. Ik denk dat het een uitgelezen kans zou kunnen zijn voor de sector om zichzelf opnieuw uit te vinden. En dat leidt niet per definitie tot een verlies aan werkgelegenheid. Mensen blijven reizen.

Onlangs presenteerde minister van Infrastructuur en Waterstaat Cora van Nieuwenhuizen haar langverwachte Luchtvaartnota. Daarin zet ze uiteen hoe zij de toekomst van Schiphol ziet. Wat vind jij van die nota?

Suzanne: Cora van Nieuwenhuizen had een gigantische uitdaging toen ze minister werd. Alle besluiten over Schiphol liepen tot 2020 en ze wist dus: tijdens mijn termijn moet ik de toekomst van Schiphol schetsen. Het gekke is, ze heeft 2,5 jaar over deze nota gedaan, allerlei partijen hebben input geleverd… en nu ligt er een stuk waar niemand blij mee is. Het lijkt erop dat ze gewoon op oude voet door wil gaan, maar zelfs dat wordt nergens concreet. Mensen die heel veel groei willen zijn dus niet blij, de milieubeweging is niet blij en omwonenden zijn niet blij.

De nota bevat ook een hoofdstuk over duurzaamheid. De minister zet drie ‘sporen’ uit waarmee de CO2-uitstoot zou kunnen worden verminderd.

Suzanne: Dat is een voorbeeld van waarop de nota te kort schiet. Een van de sporen is ‘Het compenseren van CO2-uitstoot in andere sectoren.’ Eén manier om dat te doen is door het over te laten aan het individu. Dan kun je bij het boeken een vakje aankruisen en wordt er ergens een boom geplant of men deelt in arme landen klimaatvriendelijke kacheltjes uit. Het probleem is, zo’n boom wordt geplant en het jaar erna weer gekapt. Dat soort programma’s hebben een hele slechte reputatie. Daarnaast zijn er internationale systemen van uitstootrechten. Maar het grootste mondiale systeem van dat soort rechten, CORSIA, hanteert een heel zwak klimaatdoel, dat net weer verzwakt is. Daarmee halen we Parijs bij lange na niet. Het kan trouwens ook zo zijn dat dit spoor betekent dat je tegen de industrie of huishoudens zegt: jullie moeten meer verminderen, zodat de luchtvaart meer ruimte heeft.

Maar dat slaat toch nergens op? Het verminderen van CO2 door de luchtvaart…

Suzanne: door het andere sectoren te laten doen, ja, haha.

Volgens de nota is een andere manier om de C02-uitstoot te beperken door technologische ontwikkelingen in te zetten. Als dat lukt, mag Schiphol blijven groeien.

Suzanne: Ik denk dat geloof in technologie als het om luchtvaart gaat een klimaatoplossing in de weg zit. De sector zet erg in op zuinigere vliegtuigen. Ze zijn ook veel zuiniger geworden de afgelopen 50 jaar. Maar daarmee wordt vliegen ook goedkoper. Voor elke 1% brandstofbesparing zijn we 3-4% meer gaan vliegen en wordt het probleem dus exponentieel groter. Zonder een grens aan de groei lossen we het niet op.

En de echte technologische ontwikkelingen zitten nog in de experimentele fase. Ook als we vol inzetten op innovatie zal dat op z’n vroegst in 2040 iets opleveren. En voor het klimaat is dat te laat. Vooral D66 is altijd super optimistisch over techniek en denkt dat de techniek ons wel gaat redden. Je kan met technologie, met efficiëntie, natuurlijk wel iets winnen, maar ik denk zelf dat technologie heel vaak naar voren wordt geschoven om maar niet te hoeven praten over gedragsverandering.

Ga je zelf nog wel eens met het vliegtuig? Hoe ga je om met verwijten van hypocrisie?

Suzanne: Ik heb nu inderdaad al een tijd  niet meer gevlogen… maar ik vind het heel belangrijk dat we het probleem van luchtvaart niet ophangen aan individuen die dan allemaal nooit meer zouden mogen vliegen. Dat moeten we ons niet aan laten praten. Ik ben ook helemaal niet anti-vliegen, dat denken mensen altijd. Vliegen heeft ons juist ontzettend veel gebracht, we kunnen de hele wereld over, overal wonen, werken studeren… maar juist omdat het zoiets waardevols is moeten we er slimmer mee omgaan.

Je werkt meer dan fulltime om ervoor te zorgen dat iets wat je zelf misschien ook wel heel leuk vindt, op een manier kan die niet meer zo schadelijk is. Dat is in mijn ogen het tegenovergestelde van hypocriet, dus als er iemand met het vliegtuig mag…

Suzanne: Haha, dan ben ik het! Dat is mijn carbon credit! Nee, even serieus. In het hele duurzaamheidsdebat zie je continu de neiging om te zeggen: mensen moeten gewoon goede keuzes maken. Het wordt continu weggehaald bij de systeemfouten. Iedereen stopt met plastic rietjes gebruiken en de fossiele industrie lacht zich rot. Die behouden gewoon hun subsidies, maar wij hebben het idee dat we de wereld aan het redden zijn.

Vanuit groepen als Extinction Rebellion en Greenpeace, waar jij voor gewerkt hebt, groeit de roep om burgerlijke ongehoorzaamheid. Hoe kijk jij daar tegenaan?

Suzanne:  <Denkt lang na> We worden nu allemaal voortdurend aangesproken als consument. Dat is een gevolg van het feit dat alles vermarkt is. Die markt zou je alleen als consument kunnen beïnvloeden. Ik denk dat we mensen veel meer moeten aanspreken op hun rol als burger. Wat stem je, waarom, hoe zet je je tijd in, wat vind je écht belangrijk? Ik denk dat het klimaat van ons actief burgerschap vraagt, en daar hoort ook actie bij.

Een denkoefening die ik de laatste tijd soms tegenkom, is: wat als het allemaal niet gaat lukken? We liggen niet op schema als het gaat om de klimaatdoelen van Parijs, de kans is groot dat we gewoon naar 3 graden opwarming gaan. Wat dan? Hoe gaan we ons dan organiseren? Welke dingen geven we als eerst op?

Suzanne: Nou, daar ben ik nog niet. Enerzijds omdat ik een intense optimist ben. Maar ook omdat als je die scenario’s toelaat, je het hebt over wereldwijde ongelijkheid die nóg groter gaat worden. Ik geloof best dat wij in Nederland nog heel wat voor elkaar gaan krijgen met onze deltaplannen en onze miljoenen en miljarden voor klimaatadaptatie. Maar wat betekent de klimaatverandering voor bijvoorbeeld mensen in Indonesië en India? De droogte, die miljoenen mensen nu al in hun bestaan bedreigt. Het klimaatvraagstuk is een sociaal vraagstuk én het is hier en nu, die twee dingen kan ik niet genoeg benadrukken. En ik ben er nog lang niet klaar voor om daar niet meer voor te knokken.

Tot slot dan: Lelystad Airport. Gaat het er nou wel of niet komen?

Suzanne: Het plan is zo symbool komen te staan voor een oude manier van denken. 45.000 super goedkope vakantievluchten, waarbij the sky is the limit is? Deze kabinetsperiode komt er geen besluit meer en kan me niet voorstellen dat een volgend kabinet daar zijn handen aan gaat branden. Dus nee, geen Lelystad Airport.