De Europese economie, met name in een aantal Zuid-Europese landen, wordt hard geraakt door de coronacrisis. Solidariteit tussen Europese landen is nu hard nodig. Dat kan bijvoorbeeld via zogeheten 'coronabonds', maar tot nu toe is de Nederlandse regering daar tegen. Wat zijn coronabonds en is dit een oplossing voor de coronacrisis in de economie?

Wat is het probleem?

Nu de coronacrisis in veel Europese landen hard toeslaat, moeten deze landen net als Nederland enorme investeringen doen om te zorgen dat mensen en bedrijven hun rekeningen kunnen blijven betalen. Dat betekent dat deze landen ook veel extra geld moeten lenen. Sommige landen hadden al hoge staatsschulden voordat de coronacrisis begon en moeten nu nog hogere schulden aangaan om hun economieën te redden.

De hoge schuldniveaus die ontstaan kunnen ervoor zorgen dat landen maar weinig ruimte krijgen om economisch te herstellen. De Europese Centrale Bank (ECB) zorgt er weliswaar voor dat landen toegang houden tot kapitaal als ze dat nodig hebben om te investeren, maar landen zelf blijven verantwoordelijk voor het afbetalen van hun schulden.

Het risico bestaat dat in de eurozone afgesproken wordt dat landen moeten privatiseren en bezuinigen om hun schulden af te kunnen bouwen. Het verleden heeft uitgewezen dat dit gedeeltelijk nuttig is, maar tegelijkertijd voor veel economische problemen zorgt. Landen hebben bij bezuinigingen namelijk nauwelijks ruimte om ‘uit hun schulden te groeien’. Het gevolg bij zo’n recept is dat noordelijke en zuidelijke landen economisch verder van elkaar vandaan raken. Dat zet uiteindelijk de Europese eenheid op het spel. 

Maar die zuidelijke landen hebben dit toch zelf veroorzaakt?

Nou, niet echt. Het is wel zo dat bijvoorbeeld de huidige Italiaanse regering de staatsschuld laat oplopen. Tegelijkertijd is er de afgelopen jaren juist heel veel hervormd om financieel gezonder te worden. Daarnaast is het niet altijd zo dat de begrotingsstaat van zuidelijke landen komt door een gebrek aan discipline. In 2007, één jaar voor de vorige crisis, had Spanje bijvoorbeeld een staatsschuld van 35,6% van het bbp. Dat is veel minder dan Nederland nu. De coronacrisis raakt ons allemaal — onafhankelijk van hoe de begroting ervoor staat. Daarom is dit het moment om solidariteit te tonen.

De belangrijkste vraag is dus niet hoe het zover heeft kunnen komen, maar wat we kunnen doen om het op te lossen. Van alle Europese landen zijn Italië en Spanje het hardst getroffen door het coronavirus. Het openbare leven ligt al weken stil. Dit raakt de economie diep en dus zijn er verregaande investeringen nodig. De paradox is dat we nu Italië in staat moeten stellen hogere schulden aan te laten gaan om de economie draaiende moeten houden en voor de middellange termijn over moeten nadenken hoe we solidair met die schulden omgaan.

Dat is ook in het Nederlandse belang. Landen als Spanje en Italië zijn belangrijke afzetmerken voor Nederlandse ondernemingen. Als zij in financiële problemen komen, voelen wij dat hier ook in de economie. Dit mogen we niet laten gebeuren: het coronavirus houdt zich niet aan landsgrenzen en een gezamenlijk strijdplan is dus nodig. 

Wat zijn coronabonds?

De term coronabonds wordt dezer dagen veel gebruikt. Maar er zijn zeer veel verschillende interpretaties over wat coronabonds precies inhouden. In principe gaan coronabonds erom dat we als eurozonelanden de extra schulden die we door de coronacrisis maken (dus niet de schulden die we tot nu toe gemaakt hebben), op één hoop gooien. Vervolgens kunnen we samen nadenken over hoe we ervoor zorgen dat die extra schulden zo geïnvesteerd worden dat ze bijdragen aan brede welvaart op de lange termijn.

Coronabonds kunnen voor een gemeenschappelijke aflossingsverplichting zorgen. Dan betaalt bijvoorbeeld Duitsland voor een deel voor de schulden die in Spanje gemaakt worden. In een minder ambitieuze versie kunnen landen gezamenlijk garant staan voor elkaars schulden. Dan zou Nederland bijvoorbeeld de schuldeisers betalen als Italië dit niet langer kan. Door deze zekerheid blijft de rente laag, en kunnen Europese landen samen dus voordelig lenen.

Coronabonds zijn heel gunstig voor landen met een hoge staatsschuld, zoals Spanje en Italië. Zij kunnen tegen een relatief lager rentetarief lenen. Als er een gemeenschappelijke aflossingsverplichting is, is het minder gunstig voor landen als Nederland, want voor ons zou de rente juist iets stijgen.

Inmiddels zijn 14 van de 19 landen van de Eurozone voor het inzetten van coronabonds. De Nederlandse regering blijft zich tot nu toe verzetten tegen coronabonds.

Zijn er alternatieven?

Eén door economen steeds meer genoemde mogelijkheid is het aanzetten van de geldpers door de ECB. Zij zou dit in theorie kunnen doen door staatsobligaties op te kopen zonder hier ooit nog een tegenprestatie voor te verlangen. Wat GroenLinks betreft is dit een erg risicovolle strategie. Het zou de ECB een zeer politieke rol geven, terwijl het juist van belang is voor een centrale bank dat ze onafhankelijk kan blijven.

Een andere route zou zijn via de 410 miljard euro in het zogeheten Europees Stabiliteitsmechanisme (ESM), een ‘potje’ voor landen die financieel in grote problemen geraken. Dat geld kan alleen beschikbaar gemaakt worden als alle Eurolanden unaniem instemmen. In het ESM-noodfonds zit al een mechanisme van gemeenschappelijke garanties, terwijl landen individueel verantwoordelijk blijven voor hun schulden. Tot op zekere hoogte is het ESM daarom een ‘coronabond-light’. De Nederlandse regering wil het ESM enkel inzetten bij 'uiterste nood' en wil daar voorwaarden ten aanzien van hervormingen aan vastbinden, terwijl economen massaal oproepen om deze voorwaarden juist soepel te houden of zelfs geheel afwezig te laten.

Doordat landen als Nederland strenge bezuinigingsvoorwaarden wil verbinden aan het ESM, zijn zuidelijke landen huiverig om noodsteun aanvragen van bij het ESM. Dat is begrijpelijk: in de vorige eurocrisis is een vergelijkbaar recept toegepast op landen zoals Griekenland en heeft deze landen en hun inwoners pijnlijk geraakt. Hierdoor is structureel herstel uitgebleven en is de ongelijkheid verder toegenomen. Dit heeft de Europese eenheid geen goed gedaan.

Wat moet er volgens GroenLinks gebeuren?

De laatste weken is de polarisatie en het onbegrip tussen Noord- en Zuid-Europa snel gegroeid. De pijn van de vorige eurocrisis komt bij veel landen en mensen weer naar boven. Dat moet stoppen. Wat GroenLinks betreft stoppen we met ‘schuld-en-boete-taal’ en stelt de Nederlandse regering zich opener en constructiever op in Europa. Alleen dan kunnen we als Europa naar een duurzaam economisch herstel en komen we samen sterker uit deze crisis.

GroenLinks vindt het op de middellange termijn het allerbelangrijkste dat we solidair omgaan met de hoge schulden die we nu noodzakelijk moeten maken. De uitgifte van coronabonds zou een oplossing kunnen zijn. Daar hebben wij reeds voor gepleit. Een andere mogelijkheid is de inzet van het ESM — niet als laatste redmiddel, maar om te voorkomen dat zuidelijke lidstaten überhaupt in economische nood terecht komen. Wij pleiten er in dat geval voor om het ESM op te hogen en haar langlopende schuld uit te laten geven waarmee groeibevorderende investeringen gedaan worden. Zo krijgen landen als Italië de ruimte om duurzaam te herstellen en ‘uit hun schuld te groeien’, wat de eenheid in de eurozone bevordert. 

Meer weten?

In onze podcast Bellen met Bas gaat Europarlementariër Bas Eickhout in op de Europese oplossingen voor de coronacrisis. Je luistert de aflevering via Spotify, iTunes of online.

Lees alles over de coronacrisis op onze speciale overzichtspagina.